Osmanlı Kudüs’ünde Mülkiyetin İzinde: Babü’l-Hıtta ve Babü’l-Halil Mahallelerinde Tapu İşlemleri (1875-1917)*.

Elif Fatma Erbil; Zekeriya Kurşun

doi:10.34230/fiad.1624776

Araştırma Makalesi

Tracing Property Ownership In Ottoman Jerusalem: Land Registration Processes In The Bab al-Hitta And Bab al-Khalil Neighborhoods (1875-1917)

Yıl 2025, Sayı: Kudüs’te Kimlik ve Mekan, 55 - 75, 30.04.2025

Elif Fatma Erbil , Zekeriya Kurşun

https://doi.org/10.34230/fiad.1624776

Öz

This study aims to offer a new perspective on the Ottoman property system by examining property relations and land registration practices in Ottoman-era Jerusalem at a micro level. The primary source of the research is the Jerusalem Court Record Registers (Zabıt Kayıt Defterleri), which document individual property relations, local administrative practices, and the impacts of the Tanzimat reforms at the local level. These registers not only shed light on how property policies were implemented in Jerusalem but also provide valuable insights into the socio-economic and cultural dynamics of the period. The study seeks to understand the effects of Ottoman property policies on local communities and to offer a complementary perspective to the predominantly macro-level analyses in existing literature.
The research examines a total of 45 court record registers kept in Jerusalem, focusing on their structural and content features. This analysis explores the transition from traditional Ottoman tahrir (survey) registers to printed land registration records and relates this shift to the administrative changes unique to the 19th century Ottoman governance. Specifically, the study compares land registration practices in the Bab al-Hitta and Bab al-Khalil neighborhoods, analyzing the religious, ethnic, and social dimensions of property ownership and relations in these areas.
The findings reveal that the Tanzimat reforms not only restructured the central administrative framework but also profoundly transformed local social and economic relations. The reliance on an personal declaration-based system in land registration was found to enhance flexibility in local practices. This article makes a significant contribution in the literature by providing a detailed examination of the localized impacts of Ottoman property policies in a strategically important city like Jerusalem.

Anahtar Kelimeler

Deed , Property , Palestine , Jerusalem , Bab al-Hitta , Bab al-Khalil

Kaynakça

Arşiv Kaynakları
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
Dahiliye Mektubi Kalemi (DH. MKT) , 2025/36.
İsrail Devlet Arşivi (İDA)
Nüfus Defteri (ND), 1, 2, 4, 5, 6, 7, 8,
9, 11, 13, 14, 17, 18, 20, 21, 22, 24, 25,
27, 29, 30, 32, 33, 34a, 34b, 35, 37,
38, 39, 40, 42, 43, 44, 45a, 45b, 46,
47, 48, 49, 50, 52, 53, 54, 55, 56, 57,
58, 59, 60, 61, 63, 64, 65, 65a. 1905-1917.
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyûd-ı Kadîme Arşivi (TKGM)
Zabıt Kayıt Defterleri, 6281-6326, 8087. 1875-1917.
The National Archives, Colonial Office Records (CO) 1047/750.
Araştırma İnceleme Eserler
Ceylan, Ebubekir. “1858 Toprak Reformunun Bağdat’ta Uygulanışı Keiko Kiyotaki, Ottoman Land Policies in the Province of Baghdad, 1831-1881, Doktora Tezi, University of Wisconsin-Madison, 1997.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3, no. 5, (2005): 829-834.
Chiha, Nedjib H. “Osmanlı Devleti’nde Gayrimenkul Mülkiyeti Bakımından Yabancıların Hukuki Durumu.” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 24, no. 1 (Ocak 1967): 247–274.
Erbil, Elif Fatma ve Zekeriya Kurşun. “19. Yüzyıl Osmanlı Kudüs’ünde Yabancıların Mülk Edinmesi: Babü’l-Hıtta ve Babü’l-Halil Örneği”. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (Özel Sayı, 2025): 361-380.
Granott, A. The Land System in Palestine. London: Eyre & Spottiswoode, 1952.
Jacopson, Abigail. From Empire To Empire Jerusalem Between Ottoman And British Rule. New York: Syracuse University Press, 2011.
Kaya, Alp Yücel. “Politics of Property Registration: The Cadastre of Izmir in the Mid-Nineteenth Century”. New Europe College Regional Program Yearbook 2005-2006. ed. Irina Vainovski-Mihai, 149-179. Romania: New Europe College.
Kaya, Alp Yücel ve Yücel Terzibaşoğlu. "Tahrir'den Kadastro'ya: 1874 İstanbul Emlak Tahriri ve Vergisi: 'Kadastro Tabir Olunur Tahrir-i Emlak'". Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, no. 9 (Güz 2009): 7-56.
Kaya, Sinan. “Tanzimat’ın Bursa’da Uygulanması (1839-1863).” Doktora Te, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, 2022.
Kiyotaki, Keiko. “Ottoman Land Policies in the Province of Baghdad, 1831-1881.” Doktora Tezi, University of Wisconsin, 1997.
Kurşun, Zekeriya, Abdülkadir Steih ve Ali İhsan Aydın. Osmanlı Filistini Yer İsimleri Kılavuzu ve Atlası (1516-1917). İstanbul: Ticaret Odası Kültür ve Sanat Yayınları, 2020.
Kurşun, Zekeriya, Ali İhsan Aydın. “Kudüs Haseki Sultan Vakfı’nın Tapu Kayıtları”. Kudüs’ün Melikesi Haseki Sultan Vakfı (Kuruluşu, Yönetimi ve Mülkleri). ed. Zekeriya Kurşun ve Ali İhsan Aydın, 121-148. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları, 2022.
Minkov, Anton. “Ottoman Tapu Deeds in the Eighteenth and Nineteenth Centuries: Origin, Typology and Diplomatics.” Islamic Law and Society, no. 7 (2000): 1-29.
Mundy, Martha ve Richard Saumarez Smith. Modern Devlet’e Giden Yolda Mülk Siyaseti: Osmanlı Suriyesi’nde Hukuk, Yönetim ve Üretim. çev. Süleyman Kızıltoprak. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2013.
Mcelrone, Susynne. “From the Pages of the Defter: A Social History of Rural Property Tenure and the Implementation of Tanzimat Land Reform in Hebron, Palestine, 1858–1900.” Doktora Tezi, Harvard Üniversitesi, 2009.
Sayın, Abdurrahman Vefik. Tekâlif Kavaidi (Osmanlı Vergi Sistemi). Ankara: Başbakanlık Basımevi, 1999. Shaw, Stanford J. “The Nineteenth-Century Ottoman Tax Reforms and Revenue System”. International Journal of Middle East Studies, no. 6 (Ekim 1975): 421–459.
Tamari, Salim. Cihan Harbi ve Yeni Filistin. çev. Muttalip Tütüncü. İstanbul: Küre Yayınları, 2021.
Terzibaşoğlu, Yücel. "Eleni Hatun'un Zeytin Bahçeleri: 19. Yüzyılda Anadolu'da Mülkiyet Hakları Nasıl İnşa Edildi?". Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, no. 4 (Bahar 2006): 121–147.

Osmanlı Kudüs’ünde Mülkiyetin İzinde: Babü’l-Hıtta ve Babü’l-Halil Mahallelerinde Tapu İşlemleri (1875-1917)*.

Yıl 2025, Sayı: Kudüs’te Kimlik ve Mekan, 55 - 75, 30.04.2025

Elif Fatma Erbil , Zekeriya Kurşun

https://doi.org/10.34230/fiad.1624776

Öz

Bu çalışma, Osmanlı dönemi Kudüs’ündeki mülkiyet ilişkilerini ve tapu uygulamalarını mikro düzeyde inceleyerek Osmanlı mülkiyet sistemine ilişkin yeni bir perspektif sunmayı amaçlamaktadır. Araştırmanın temel kaynağını, bireysel mülkiyet ilişkileri, yerel idari uygulamalar ve Tanzimat reformlarının yerel düzeydeki etkilerini belgeleyen Kudüs Zabıt Kayıt Defterleri oluşturmaktadır. Bu defterler, Kudüs’teki mülkiyet politikalarının nasıl uygulandığını aydınlatmanın yanı sıra dönemin sosyo-ekonomik ve kültürel dinamiklerine dair değerli bilgiler sunmaktadır. Çalışma, Osmanlı mülkiyet politikalarının yerel topluluklar üzerindeki etkilerini anlamayı ve mevcut literatürde genellikle makro düzeyde ele alınan analizlere tamamlayıcı bir bakış açısı getirmeyi hedeflemektedir.
Araştırmada, Kudüs’te tutulmuş toplam 45 zabıt kayıt defteri, şekilsel ve içeriksel özellikleri açısından incelenmiştir. Bu inceleme, geleneksel Osmanlı tapu-tahrir defterlerinden matbu tapu kayıtlarına geçiş sürecini ve bu geçişin Osmanlı idari sistemindeki 19. yüzyıla özgü değişimlerle ilişkisini anlamayı amaçlamaktadır. Özellikle Babü’l-Hıtta ve Babü’l-Halil mahallelerindeki tapu işlemleri karşılaştırılarak, bu bölgelerdeki mülkiyet ve mülkiyet ilişkilerinin dini, etnik ve toplumsal boyutları detaylı bir şekilde ele alınmıştır.
Çalışmanın bulguları, Tanzimat reformlarının yalnızca merkezî idari yapıyı değil, aynı zamanda yerel düzeydeki sosyal ve ekonomik ilişkileri de dönüştürdüğünü göstermektedir. Tapu kayıtlarında bireysel beyan esasına dayalı sistemin, yerel uygulamalarda esnekliği artırdığı tespit edilmiştir. Bu makale, Osmanlı mülkiyet politikalarının Kudüs gibi stratejik bir şehirdeki yerel düzeydeki etkilerini ayrıntılı bir şekilde inceleyerek, özgün bir katkı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tapu , Mülk , Filistin , Kudüs , Babü’l-Hıtta , Babü’l-Halil

Kaynakça

Arşiv Kaynakları
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
Dahiliye Mektubi Kalemi (DH. MKT) , 2025/36.
İsrail Devlet Arşivi (İDA)
Nüfus Defteri (ND), 1, 2, 4, 5, 6, 7, 8,
9, 11, 13, 14, 17, 18, 20, 21, 22, 24, 25,
27, 29, 30, 32, 33, 34a, 34b, 35, 37,
38, 39, 40, 42, 43, 44, 45a, 45b, 46,
47, 48, 49, 50, 52, 53, 54, 55, 56, 57,
58, 59, 60, 61, 63, 64, 65, 65a. 1905-1917.
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyûd-ı Kadîme Arşivi (TKGM)
Zabıt Kayıt Defterleri, 6281-6326, 8087. 1875-1917.
The National Archives, Colonial Office Records (CO) 1047/750.
Araştırma İnceleme Eserler
Ceylan, Ebubekir. “1858 Toprak Reformunun Bağdat’ta Uygulanışı Keiko Kiyotaki, Ottoman Land Policies in the Province of Baghdad, 1831-1881, Doktora Tezi, University of Wisconsin-Madison, 1997.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3, no. 5, (2005): 829-834.
Chiha, Nedjib H. “Osmanlı Devleti’nde Gayrimenkul Mülkiyeti Bakımından Yabancıların Hukuki Durumu.” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 24, no. 1 (Ocak 1967): 247–274.
Erbil, Elif Fatma ve Zekeriya Kurşun. “19. Yüzyıl Osmanlı Kudüs’ünde Yabancıların Mülk Edinmesi: Babü’l-Hıtta ve Babü’l-Halil Örneği”. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (Özel Sayı, 2025): 361-380.
Granott, A. The Land System in Palestine. London: Eyre & Spottiswoode, 1952.
Jacopson, Abigail. From Empire To Empire Jerusalem Between Ottoman And British Rule. New York: Syracuse University Press, 2011.
Kaya, Alp Yücel. “Politics of Property Registration: The Cadastre of Izmir in the Mid-Nineteenth Century”. New Europe College Regional Program Yearbook 2005-2006. ed. Irina Vainovski-Mihai, 149-179. Romania: New Europe College.
Kaya, Alp Yücel ve Yücel Terzibaşoğlu. "Tahrir'den Kadastro'ya: 1874 İstanbul Emlak Tahriri ve Vergisi: 'Kadastro Tabir Olunur Tahrir-i Emlak'". Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, no. 9 (Güz 2009): 7-56.
Kaya, Sinan. “Tanzimat’ın Bursa’da Uygulanması (1839-1863).” Doktora Te, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, 2022.
Kiyotaki, Keiko. “Ottoman Land Policies in the Province of Baghdad, 1831-1881.” Doktora Tezi, University of Wisconsin, 1997.
Kurşun, Zekeriya, Abdülkadir Steih ve Ali İhsan Aydın. Osmanlı Filistini Yer İsimleri Kılavuzu ve Atlası (1516-1917). İstanbul: Ticaret Odası Kültür ve Sanat Yayınları, 2020.
Kurşun, Zekeriya, Ali İhsan Aydın. “Kudüs Haseki Sultan Vakfı’nın Tapu Kayıtları”. Kudüs’ün Melikesi Haseki Sultan Vakfı (Kuruluşu, Yönetimi ve Mülkleri). ed. Zekeriya Kurşun ve Ali İhsan Aydın, 121-148. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları, 2022.
Minkov, Anton. “Ottoman Tapu Deeds in the Eighteenth and Nineteenth Centuries: Origin, Typology and Diplomatics.” Islamic Law and Society, no. 7 (2000): 1-29.
Mundy, Martha ve Richard Saumarez Smith. Modern Devlet’e Giden Yolda Mülk Siyaseti: Osmanlı Suriyesi’nde Hukuk, Yönetim ve Üretim. çev. Süleyman Kızıltoprak. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2013.
Mcelrone, Susynne. “From the Pages of the Defter: A Social History of Rural Property Tenure and the Implementation of Tanzimat Land Reform in Hebron, Palestine, 1858–1900.” Doktora Tezi, Harvard Üniversitesi, 2009.
Sayın, Abdurrahman Vefik. Tekâlif Kavaidi (Osmanlı Vergi Sistemi). Ankara: Başbakanlık Basımevi, 1999. Shaw, Stanford J. “The Nineteenth-Century Ottoman Tax Reforms and Revenue System”. International Journal of Middle East Studies, no. 6 (Ekim 1975): 421–459.
Tamari, Salim. Cihan Harbi ve Yeni Filistin. çev. Muttalip Tütüncü. İstanbul: Küre Yayınları, 2021.
Terzibaşoğlu, Yücel. "Eleni Hatun'un Zeytin Bahçeleri: 19. Yüzyılda Anadolu'da Mülkiyet Hakları Nasıl İnşa Edildi?". Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, no. 4 (Bahar 2006): 121–147.

Toplam 31 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil	Türkçe
Konular	Ortadoğu Çalışmaları, Yakınçağ Ortadoğu Tarihi
Bölüm	ARAŞTIRMA MAKALELERİ
Yazarlar	Elif Fatma Erbil 0000-0001-6369-5071 Zekeriya Kurşun 0009-0009-0817-6004
Yayımlanma Tarihi	30 Nisan 2025
Gönderilme Tarihi	22 Ocak 2025
Kabul Tarihi	28 Mart 2025
Yayımlandığı Sayı	Yıl 2025 Sayı: Kudüs’te Kimlik ve Mekan

Kaynak Göster

Chicago	Erbil, Elif Fatma, ve Zekeriya Kurşun. “Osmanlı Kudüs’ünde Mülkiyetin İzinde: Babü’l-Hıtta ve Babü’l-Halil Mahallelerinde Tapu İşlemleri (1875-1917)*”. Filistin Araştırmaları Dergisi, sy. Kudüs’te Kimlik ve Mekan (Nisan 2025): 55-75. https://doi.org/10.34230/fiad.1624776.

Kapak Resmi İndir

Makale Dosyaları

Tam Metin

Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır. Daha fazla bilgi için tıklayınız.

^{FAD- Filistin Araştırmaları Dergisi}

^{[BPS- Bulletin of Palestine Studies]}

^{e-ISSN 2587-1862}

filistin.org