Abstract
Tarih bilimi içinde insanların bireysel yaşamlarından da bahsetmek gereklidir. Ancak genellikle sıradan insanların yaşamına dair verilere ulaşmak o kadar da kolay değildir. Tarih biliminin ilk geliştiği dönemlerde kahramanlar ve tanrı olarak kutsanan krallardan bahsedildiğini görmek mümkündür. Sıradan insanın tarihi ise modern anlamda tarihçilik mesleğinin gelişmesiyle inceleme konusu olmuştur. Her ne kadar sıradan insanların hayatından bahsetmek için yeterli verilere ulaşılamasa da Osmanlı Devleti’nin son döneminde tutulmuş olan özellikle ilmiye teşkilatına mensup görevlilerin sicil kayıtları üzerinden okumalar yapılarak bu kişilerin hayatlarını incelemek mümkün olabilmiştir.
Bu çalışmanın konusu ise İstanbul Müftülüğü bünyesinde toparlanmış olan Bâb-ı Meşîhat arşiv verileri üzerinden yapılan taramalar sonucu elde edilen Kudüs müftülerinin biyografileridir. Çalışmada Osmanlı son dönem Kudüs müftülerinin biyografilerine ilişkin detaylı bilgi verilmesi amaçlanmıştır. Kudüs XVI. yüzyıldan XX. yüzyılın ilk çeyreğine kadar Osmanlı Devleti’ne bağlı bir sancak olmuştur. Sancak olması nedeniyle buraya daha çok sayıda müftü görevlendirilmesi de söz konusudur. Ancak XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren memurlara ait sicillerin kayıt altında alınmış olmasından dolayı bütün müftülerin bilgilerine ulaşmak mümkün olmamıştır. Nitel araştırma yöntemlerinden tarama ve doküman inceleme yöntemiyle elde edilen verilere bakıldığında, Osmanlı Devleti’nin son döneminde Kudüs’te dört müftünün görev yaptığı tespit edilmiştir. Müftülerin isimlerinin okunmasıyla ilgili daha önceki araştırmacıların tercih ettiği ve daha çok Anadolu’da yaygın bir isim olan Mehmet ismi yerine bölgenin demografik özelliğinden ötürü Muhammed isminin kullanılması tercih edilmiştir.
Kudüs dünya üzerinde yaygın olan inanışlardan üç din açısından da önemli bir merkez olma özelliği taşımaktadır. Bu özelliğini ise eskiden beri devam ettirmektedir. İslam dini açısından da önemli olan bu şehre, Osmanlı Devleti daha özenli bir şekilde yaklaşmıştır. Müftülerin görevlendirilmesinde de yine bölgenin demografik özelliklerine riayet edildiği görülmüştür. Her ne kadar Osmanlı Devleti nezdinde Hanefi mezhebine inanan insan sayısı çok olsa da bölgede yaşayan şafii mezhebine inanan vatandaşların da ihtiyaçlarına cevap verilmeye çalışılmıştır. Şehrin hem Hanefi müftüsü hem de Şafii müftüsü bulunmaktadır.
References
- Aktürk, Sıraç. “Abdurrezzak Efendizâde Mehmet Sâdık Efendi (6 Mayıs 1832-9 Nisan 1899).” Çukurova Araştırmaları Dergisi 4, no. 1 (Yaz 2018): 17-26.
- Aktürk, Sıraç. “Çankırılı Bir Müftü: Yânpâlzâde Osmân Efendi.” Uluslararası Çankırı’nın Manevi Mimarları Sempozyumu 12-14 Mayıs 2017, Çankırı: Yenigün Basın, 2017, 445-456.
- Aktürk, Sıraç. “Sicill-i Ahvâl Kayıtlarına Göre Midyatlı Memûrlar.” Tarih Okulu Dergisi 11, no. 35 (2018): 726-748.
- Albayrak, Sadık. Son Devir Osmanlı Uleması. c.3, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yay., 1996.
- Avcı, Yasemin-Yazıcı Özdemir, Ömür. “Kudüs Nüfus Defterlerine Göre Kent Toplumu ve Mekân (1905-1917): Bab El-Halil Mahallesi Örneği.” Filistin Araştırmaları Dergisi, no. 14 (2023): 43-74.
- Aydın, Bilgin-Yurdakul, İlhami-Kurt, İsmail. Bâb-ı Meşîhat Şeyhülislamlık Arşivi Defter Kataloğu. İstanbul: İSAM Yay., 2006.
- Aydın, Mehmet Akif. “Ahvâl-i Şahsiyye.” Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.2, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul: 1989, 192.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi. İstanbul, 2010.
- Birinci, Ali. “Türkiye’de Biyografi Geleneği.” Yedikıta Dergisi, no. 99 (Kasım 2016): 49-53.
- Candeğer, Ümmügülsüm. Birinci Dünya Savaşı’ndan Türkiye Cumhuriyeti’nin İlanına Kadar Burdur ve Çevresi (Olaylar, İz Bırakanlar, Burdurlular). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yay., 2017.
- Çadırcı, Musa. Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Ankara: TTK Yay., 1997.
- Demir, Halis. “Hukûkî Belge Hazırlama Uzmanlarından Birisi Olarak Müsevvid.” Eskiyeni, no. 49 (Haziran 2023): 539-562.
- Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi, 1993.
- Dolu, Alaattin. Osmanlı Kudüs’ü Kent Kimliği Nüfuz ve Meşruiyet 1703-1789. İstanbul: Küre Yay., 2020.
- Efe, Aydın-Ürkmez, Naim, Tarsuslu Osmanlılar. Konya: Çizgi Kitabevi, 2016.
- Efe, Aydın. “Karaisalı Müftüsü Mehmet [Sadık] Efendi (1870-1963).” II. Uluslararası Multidisipliner Çalışmaları Kongresi, Adana: 2018, 138-149.
- Efe, Aydın. “Osmanlı’nın Son, Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Çankırı Müftüsü: Mehmed Ataullah Efendi (29 Nisan 1873 -18 Mayıs 1932).” Uluslararası Çankırı’nın Manevi Mimarları Sempozyumu 12-14 Mayıs 2017, Çankırı: Yenigün Basın, 2017, 420-433.
- Efe, Aydın. “Sicill-i Ahvâl Kayıtlarına Göre Payaslı Memurlar.” Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10, no. 23 (2013): 181-194.
- el- Aselî, Kâmil Cemîl. “Kudüs.” Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.26, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul: 2002, 334-338.
- Findley, Carter V., Kalemiyeden Mülkiyeye Osmanlı Memurlarının Toplumsal Yapısı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay., 1996.
- Internet Source: https://www.seslisozluk.net/ahvali-nedir-ne-demek/, erişim tarihi: 15 Ocak 2025.
- İpşirli, Mehmet. “Bâb-ı Meşîhat.” Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.4, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul: 1991, 362-363.
- İpşirli, Mehmet. “Müderris.” Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.31, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul: 2006, 467-468.
- İstanbul Mufti’s Office Sheikh al-Islam Archive: İST. MFT. MŞH. SAİD, 205-28; 205-30; 225-18; 233-13; 233-17.
- Kaya, Erol. Erzincanlı Son Devir Osmanlı Uleması. Erzincan: Erzincan Üniv. Yay., 2017.
- Kaya, Süleyman. “Osmanlı Fetvası Üzerine”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, c. 11, no. 22, (2013), 79-125.
- Kırmızı, Abdülhamit. “Biyografi”, Tarih İçin Metodoloji, ed. Ahmet Şimşek, 156-157. Ankara: Pegem Akademi, 2015.
- Ortaylı, İlber. Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı. Ankara: Turhan Kitabevi, 1994.
- Özcan, Ahmet. “Abdullah Kozanoğlu’nun İlk Eserleri ve Yayımlanış Tarihleriyle İlgili Yanlışlar.” Kurgan Dergisi, no. 13 (Haziran 2013): 67-71.
- Özkan, Selim Hilmi. “Bâb-ı Meşihat Ulema Sicil Dosyalarına Göre Osmanlı’nın Son Döneminde Görev Yapmış Akseki Doğumlu Müftüler.” IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, no. 12 (2022): 426-439.
- Özlü, Zeynel, “XVIII. ve XIX. yüzyılda Göynük’te Fiyatlar”, Bilig, 39, (2006), 127-162.
- Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. c.2, İstanbul: MEB Yay., 2004.
- Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. c.3, İstanbul: MEB Yay., 2004.
- Presidency of the Republic of Turkey, State Archives Directorate: BOA, DH. SAİD. d, 157-67.
- Sakaoğlu, Necdet. Osmanlı Tarihi Sözlüğü. İstanbul: Alfa Yayıncılık, 2017.
- Salname-i Vilayet-i Suriye, (r. 1311/1894).
- Sarıyıldız, Gülden. “Sicill-i Ahvâl Defterleri.” Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.37, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul: 2009, 134-136.
- Satış, İhsan. “Kudüs Mutasarrıfları.” Tarih İncelemeleri Dergisi 30, no. 2 (2015): 545-572.
- Şemseddin Sami, Kamûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1987.
- Şer’iye Sicilleri. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay., 1988.
- Taş, Kenan Ziya. “Kudüs’te Bir Osmanlı Okulu: Salahaddin Eyyubi Külliye-i İslamiyesi.” XVI. Türk Tarih Kongresi Ankara 20-24 Eylül 2010, Ankara: TTK Yay., 2015, 117-131.
- Telli, Hasan. “Osmanlı’nın Son Kudüs Müftüleri.” Tokat İlmiyat Dergisi 12, no.2 (2024): 374-395.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilâtı. Ankara: TTK Yay., 1988.
- Ünal, Mehmet Ali. Osmanlı Tarih Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2011.
- Ürkmez, Naim - Efe, Aydın. Hataylı Osmanlılar. Konya: Çizgi Kitabevi, 2015.
- Yılmaz, Harun. “Osmanlı Son Döneminde Medreselerin Islahı ve Panislamizm Tartışmaları Bağlamında Bir Medrese: Kudüs Selâhadîn-i Eyyûbî Külliye-i İslâmiyyesi ve Külliye Talimatnamesi.” Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, no. 51 (Aralık 2016): 79-113.
- Yörük, Saim. “Büyük Müftü Sûfîzâde Mustafa Hâzim Efendi.” Uluslararası Çankırı’nın Manevi Mimarları Sempozyumu 12-14 Mayıs 2017, Çankırı: Yenigün Basın, 2017, 435-443.
- Yörük, Saim. XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Adana Şehri. Ankara: TTK Yay., 2015.
- Yurdakul, İlhami. “Kudüs Mezhep Müftüleri, Naibleri ve Kadıları.” Osmanlı Döneminde Kudüs’te İlmi Hayat ve Eğitim Uluslararası Sempozyum Bildirileri, ed. Zekeriya Kurşun, Ahmet Usta, Seçil Ofset, İstanbul: 2019, 149-168.
- Zengin, Zeki Salih. “II. Meşrutiyet Döneminde Kudüs ve Medine’de İki Eğitim Kurumu: Medrese-i Külliye ve Selahaddin Eyyubî Külliye-i İsmaliyesi.” Belleten Dergisi 81, no. 291 (2017): 589-618.
Abstract
Within the discipline of history, it is also necessary to address the lives of individuals. However, accessing information about the daily lives of ordinary people is often not easy. In the early stages of historical writing, the focus was primarily on heroes and kings who were revered as gods. The history of common people became a subject of study only with the development of historiography in the modern sense. Although sufficient data on the lives of ordinary individuals are not always available, it is possible to examine their lives through the personnel records kept during the late Ottoman period, particularly those belonging to members of the scholarly (ilmiye) class.
This study focuses on the biographies of the Muftis of Jerusalem, compiled from the archival records of the Sheikh al-Islam Office, currently housed under the Istanbul Mufti’s Office. The aim is to provide detailed biographical information on the Muftis of Jerusalem during the late Ottoman period. From the 16th century until the first quarter of the 20th century, Jerusalem functioned as a sanjak (district) of the Ottoman Empire. As a result of its administrative status, a relatively high number of muftis were appointed to the region. However, due to the fact that official personnel records began to be systematically kept only in the second half of the 19th century, it has not been possible to obtain information on all of the muftis. Based on data obtained through qualitative research methods, specifically document analysis and archival review, it has been determined that four muftis served in Jerusalem during the final period of the Ottoman Empire. In referring to these muftis, the name Muhammad has been preferred over Mehmet, which is more commonly used in Anatolia, in order to better reflect the demographic characteristics of the region, differing from the choice made by some previous researchers.
Jerusalem has long held a central place for all three major monotheistic religions and continues to maintain this significance today. Recognizing its religious importance in Islam as well, the Ottoman Empire approached the city with particular care. This sensitivity is also evident in the appointment of muftis, where attention was paid to the region’s demographic composition. Although the majority of the Ottoman population adhered to the Hanafi school of thought, efforts were made to address the needs of local residents who followed the Shafi'i school. As a result, the city had both a Hanafi and a Shafi'i mufti serving concurrently.
References
- Aktürk, Sıraç. “Abdurrezzak Efendizâde Mehmet Sâdık Efendi (6 Mayıs 1832-9 Nisan 1899).” Çukurova Araştırmaları Dergisi 4, no. 1 (Yaz 2018): 17-26.
- Aktürk, Sıraç. “Çankırılı Bir Müftü: Yânpâlzâde Osmân Efendi.” Uluslararası Çankırı’nın Manevi Mimarları Sempozyumu 12-14 Mayıs 2017, Çankırı: Yenigün Basın, 2017, 445-456.
- Aktürk, Sıraç. “Sicill-i Ahvâl Kayıtlarına Göre Midyatlı Memûrlar.” Tarih Okulu Dergisi 11, no. 35 (2018): 726-748.
- Albayrak, Sadık. Son Devir Osmanlı Uleması. c.3, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yay., 1996.
- Avcı, Yasemin-Yazıcı Özdemir, Ömür. “Kudüs Nüfus Defterlerine Göre Kent Toplumu ve Mekân (1905-1917): Bab El-Halil Mahallesi Örneği.” Filistin Araştırmaları Dergisi, no. 14 (2023): 43-74.
- Aydın, Bilgin-Yurdakul, İlhami-Kurt, İsmail. Bâb-ı Meşîhat Şeyhülislamlık Arşivi Defter Kataloğu. İstanbul: İSAM Yay., 2006.
- Aydın, Mehmet Akif. “Ahvâl-i Şahsiyye.” Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.2, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul: 1989, 192.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi. İstanbul, 2010.
- Birinci, Ali. “Türkiye’de Biyografi Geleneği.” Yedikıta Dergisi, no. 99 (Kasım 2016): 49-53.
- Candeğer, Ümmügülsüm. Birinci Dünya Savaşı’ndan Türkiye Cumhuriyeti’nin İlanına Kadar Burdur ve Çevresi (Olaylar, İz Bırakanlar, Burdurlular). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yay., 2017.
- Çadırcı, Musa. Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Ankara: TTK Yay., 1997.
- Demir, Halis. “Hukûkî Belge Hazırlama Uzmanlarından Birisi Olarak Müsevvid.” Eskiyeni, no. 49 (Haziran 2023): 539-562.
- Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi, 1993.
- Dolu, Alaattin. Osmanlı Kudüs’ü Kent Kimliği Nüfuz ve Meşruiyet 1703-1789. İstanbul: Küre Yay., 2020.
- Efe, Aydın-Ürkmez, Naim, Tarsuslu Osmanlılar. Konya: Çizgi Kitabevi, 2016.
- Efe, Aydın. “Karaisalı Müftüsü Mehmet [Sadık] Efendi (1870-1963).” II. Uluslararası Multidisipliner Çalışmaları Kongresi, Adana: 2018, 138-149.
- Efe, Aydın. “Osmanlı’nın Son, Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Çankırı Müftüsü: Mehmed Ataullah Efendi (29 Nisan 1873 -18 Mayıs 1932).” Uluslararası Çankırı’nın Manevi Mimarları Sempozyumu 12-14 Mayıs 2017, Çankırı: Yenigün Basın, 2017, 420-433.
- Efe, Aydın. “Sicill-i Ahvâl Kayıtlarına Göre Payaslı Memurlar.” Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10, no. 23 (2013): 181-194.
- el- Aselî, Kâmil Cemîl. “Kudüs.” Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.26, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul: 2002, 334-338.
- Findley, Carter V., Kalemiyeden Mülkiyeye Osmanlı Memurlarının Toplumsal Yapısı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay., 1996.
- Internet Source: https://www.seslisozluk.net/ahvali-nedir-ne-demek/, erişim tarihi: 15 Ocak 2025.
- İpşirli, Mehmet. “Bâb-ı Meşîhat.” Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.4, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul: 1991, 362-363.
- İpşirli, Mehmet. “Müderris.” Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.31, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul: 2006, 467-468.
- İstanbul Mufti’s Office Sheikh al-Islam Archive: İST. MFT. MŞH. SAİD, 205-28; 205-30; 225-18; 233-13; 233-17.
- Kaya, Erol. Erzincanlı Son Devir Osmanlı Uleması. Erzincan: Erzincan Üniv. Yay., 2017.
- Kaya, Süleyman. “Osmanlı Fetvası Üzerine”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, c. 11, no. 22, (2013), 79-125.
- Kırmızı, Abdülhamit. “Biyografi”, Tarih İçin Metodoloji, ed. Ahmet Şimşek, 156-157. Ankara: Pegem Akademi, 2015.
- Ortaylı, İlber. Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı. Ankara: Turhan Kitabevi, 1994.
- Özcan, Ahmet. “Abdullah Kozanoğlu’nun İlk Eserleri ve Yayımlanış Tarihleriyle İlgili Yanlışlar.” Kurgan Dergisi, no. 13 (Haziran 2013): 67-71.
- Özkan, Selim Hilmi. “Bâb-ı Meşihat Ulema Sicil Dosyalarına Göre Osmanlı’nın Son Döneminde Görev Yapmış Akseki Doğumlu Müftüler.” IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, no. 12 (2022): 426-439.
- Özlü, Zeynel, “XVIII. ve XIX. yüzyılda Göynük’te Fiyatlar”, Bilig, 39, (2006), 127-162.
- Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. c.2, İstanbul: MEB Yay., 2004.
- Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. c.3, İstanbul: MEB Yay., 2004.
- Presidency of the Republic of Turkey, State Archives Directorate: BOA, DH. SAİD. d, 157-67.
- Sakaoğlu, Necdet. Osmanlı Tarihi Sözlüğü. İstanbul: Alfa Yayıncılık, 2017.
- Salname-i Vilayet-i Suriye, (r. 1311/1894).
- Sarıyıldız, Gülden. “Sicill-i Ahvâl Defterleri.” Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.37, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul: 2009, 134-136.
- Satış, İhsan. “Kudüs Mutasarrıfları.” Tarih İncelemeleri Dergisi 30, no. 2 (2015): 545-572.
- Şemseddin Sami, Kamûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1987.
- Şer’iye Sicilleri. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay., 1988.
- Taş, Kenan Ziya. “Kudüs’te Bir Osmanlı Okulu: Salahaddin Eyyubi Külliye-i İslamiyesi.” XVI. Türk Tarih Kongresi Ankara 20-24 Eylül 2010, Ankara: TTK Yay., 2015, 117-131.
- Telli, Hasan. “Osmanlı’nın Son Kudüs Müftüleri.” Tokat İlmiyat Dergisi 12, no.2 (2024): 374-395.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilâtı. Ankara: TTK Yay., 1988.
- Ünal, Mehmet Ali. Osmanlı Tarih Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2011.
- Ürkmez, Naim - Efe, Aydın. Hataylı Osmanlılar. Konya: Çizgi Kitabevi, 2015.
- Yılmaz, Harun. “Osmanlı Son Döneminde Medreselerin Islahı ve Panislamizm Tartışmaları Bağlamında Bir Medrese: Kudüs Selâhadîn-i Eyyûbî Külliye-i İslâmiyyesi ve Külliye Talimatnamesi.” Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, no. 51 (Aralık 2016): 79-113.
- Yörük, Saim. “Büyük Müftü Sûfîzâde Mustafa Hâzim Efendi.” Uluslararası Çankırı’nın Manevi Mimarları Sempozyumu 12-14 Mayıs 2017, Çankırı: Yenigün Basın, 2017, 435-443.
- Yörük, Saim. XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Adana Şehri. Ankara: TTK Yay., 2015.
- Yurdakul, İlhami. “Kudüs Mezhep Müftüleri, Naibleri ve Kadıları.” Osmanlı Döneminde Kudüs’te İlmi Hayat ve Eğitim Uluslararası Sempozyum Bildirileri, ed. Zekeriya Kurşun, Ahmet Usta, Seçil Ofset, İstanbul: 2019, 149-168.
- Zengin, Zeki Salih. “II. Meşrutiyet Döneminde Kudüs ve Medine’de İki Eğitim Kurumu: Medrese-i Külliye ve Selahaddin Eyyubî Külliye-i İsmaliyesi.” Belleten Dergisi 81, no. 291 (2017): 589-618.
Details
| Primary Language | English |
|---|---|
| Subjects | Late Modern Ottoman History |
| Journal Section | Research Article |
| Authors | |
| Submission Date | July 22, 2025 |
| Acceptance Date | December 26, 2025 |
| Publication Date | December 31, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Issue: 18 |
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License. Click for more information.
Indexes / Databases: SCOPUS| EBSCO| INDEX ISLAMICUS| MLA | INDEX COPERNICUS | CEEOL | SCIENTIFIC INDEXING | DRJI | İSAM | ASOS İNDEKS
Filistin Araştırmaları Dergisi- FAD
[Bulletin of Palestine Studies]
[כתב העת ללימודים פלסטיניים]
[مجلة دراسات فلسطينية ]
ISSN: 2587-2532
E-ISSN 2587-1862