Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Kudüs Hükümet Konağı: Osmanlı Modernleşmesinin Mimari Temsili (1854-1917)

Yıl 2021, Sayı: 10, 1 - 21, 31.12.2021
https://doi.org/10.34230/fiad.1034996

Öz

19. yüzyılın son çeyreğinde küçük, büyük hemen tüm Osmanlı kentlerinde inşa edilen hükümet konakları, modern bürokratik devletin oluşumu sürecinde taşradaki idari yapının yeniden örgütlenmesiyle doğrudan bağlantılıdır. Tanzimat’ın hükümet konakları, önceki dönemin “paşa kapısı”, “vali sarayı” ya da “vali konağı” gibi adlarla anılan yapılarından tümüyle farklıdır. Bu binalar, taşra yönetiminin kişisellikten çıkmaya başladığını, himaye ve intisap sisteminin profesyonel bürokrasiye dönüştüğünü gösteren somut kanıtlar olarak değerlendirilebilir. Bunun yanında hükümet konaklarının, İmparatorluk tebaasına, padişahın siyasi ve idari iktidarını, devletin yüceliğini hatırlatan sembolik güç merkezleri olarak görüldüğünü de belirtmek gerekir. Nitekim bazıları mütevazı ölçülerde de olsa bu binalar, temsili karakterinden dolayı hem merkezi iktidar hem de yerel hükümet tarafından daima önemsenmiştir. Bu çalışmada Osmanlı taşra kentlerinde ilk örneklerinden biri olarak kabul edilebilecek olan Kudüs Hükümet Konağı, kent içindeki lokasyonu, kentin ikamet ve ticaret alanlarıyla olan ilişkisi ve işlevsel özellikleri bağlamında değerlendirilmekte, binanın 1850’lili yıllardan 1917 yılına kadar geçirdiği yapısal değişimler incelenmektedir. 1900’lü yıllardan itibaren kent siyasetinin önemli bir gündem maddesi haline gelen yeni bir hükümet konağının inşası ise, kent eşrafının yerel ve merkezi hükümetle ilişkilerini, kentteki etkinliklerini açıklayan bir mesele olarak ele alınmış, bu bağlamda merkez-taşra arasındaki bürokrasinin işleyişi, taşra yönetimi üzerindeki merkeziyetçi tahakküm, Kudüs mutasarrıflarının merkeze olan bağımlılıkları gibi hususlar değerlendirilmiştir.

Destekleyen Kurum

Tubitak

Proje Numarası

220K016

Teşekkür

Bu çalışma, TÜBİTAK (1001 - Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı) tarafından desteklenmekte olan 220K016 nolu ve “Kudüs'te İmparatorluk Politikaları: Kamusal Mekân ve Toplumsal Kimlik (1871-1948)” başlıklı projenin ilk çıktılarındandır. Tübitak’a sağlanan destek için teşekkür ederim.

Kaynakça

  • 1. Arşiv Kaynakları Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (C.O.A.)
  • Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi, 1285/11, 25 Receb 1326/23 Ağustos 1908
  • Dâhiliye Nezareti Muhaberât‐ı Umumiye İdaresi Belgeleri, 105-63, 13 Receb 1328 / 21 Temmuz 1910
  • İrâde Dâhiliye, 101/50711, 2 Rebiyülahir 1261 / 10 Nisan 1845
  • İrâde Dâhiliye, 583/40609, Gurre-i Şaban 1285 / 17 Kasım 1868
  • İrâde Dâhiliye, 1356/44,-14 Rebiyülevvel 1316 / 2 Ağustos 1898
  • İrâde Husûsi, 30, 9 Rebiyülevvel 1316 / 28 Temmuz 1898
  • İrâde Dâhiliye, 6, 11 Cemaziyülevvel 1316 / 27 Eylül 1898
  • İrâde Dâhiliye, 23, 14 Rebiyülevvel 1321 / 10 Haziran 1903
  • İrâde Dâhiliye, 1451/38, 14 Zilhicce 1324 / 29 Ocak 1907
  • İrâde Dâhiliye 1357/26, 6 Rebiyülahir 1316 / 4 Ağustos 1898
  • İrâde Meclis-i Vâlâ, 500/22620, 2 Şaban 1280 / 12 Ocak 1864
  • İrâde Meclis-i Vâlâ, 502/22709, 07 Ramazan 1280/15 Şubat 1864
  • İrâde Şurâ-yı devlet, 9/467, 17 Rebiyülahir 1285 / 7 Ağustos 1868
  • Şurâ-yı Devlet, 2303/30, 17 Ramazan 1325 / 24 Ekim 1907
  • Şurâ-yı Devlet, 2303/30, 17 Ramazan 1325 / 24 Ekim 1907
  • Şurâ-yı Devlet, 2305/7, 8 Rebiyülahir 1327 / 29 Ekim 1909
  • Maliye Nezareti Emlak-ı Emiriyye Müdüriyeti Belgeleri, 940/10, 02 Şaban 1328 / 9 Ağustos 1910
  • Maliye Nezareti Emlak-ı Emiriyye Müdüriyeti Belgeleri, 815/24, 21 Eylül 1326 / 4 Ekim 1910
  • Maliye Nezareti Emlak-ı Emiriyye Müdüriyeti Belgeleri, 976/15, 16 Mart 1316 / 29 Mart 1913
  • Maliye Nezareti Emlak-ı Emiriyye Müdüriyeti Belgeleri, 1059/8, 26 Kânûn-i Sânî 1329 / 8 Şubat 1914
  • İsrail Devlet Arşivi Ali Ekrem Bey Koleksiyonu, 83/29, 17 Cemaziyülahır 1325 / 28 Temmuz 1907
  • British National Archives Foreign Office, 195-2225, 276-283
  • 2. Araştırma ve İnceleme Eserleri Avcı, Yasemin. Osmanlı Hükümet Konakları: Tanzimat Döneminde Kent Mekânında Devletin Erki ve Temsili, (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2017)
  • Avcı, Yasemin-Özdemir, Ömür Yazıcı. "Osmanlı Devrinin Son Yıllarında Kudüs'ü Yönetmek: Mutasarrıf Azmi Bey ve 1916 Tarihli Raporu, Dr. Kemal Daşcıoğlu'na Vefa Kitabı, (Ankara: Pegem Akademi, 2020), 341-361
  • Baedeker, Karl. Palestine and Syria: Handbook for Travellers, (London: Karl Baedeker, 1898)
  • Ben-Arieh, Yehoushou. Jerusalem in the 19th Century: The Old City, Vol. I, (New York: St. Martin’s Press, 1984)
  • Çelik, Zeynep. Empire, Architecture and the City: French-Ottoman Encounters, 1830-1914, (Seattle: University of Washington Press, 2008)
  • Dolu, Alaattin. Osmanlı Kudüs’ünde Toplum ve Siyaset (1703-1789), Basılmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2017
  • Ergenç, Özer. XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa: Yerleşimi Yönetimi Ekonomik ve Sosyal Durumu Üzerine Bir Araştırma, (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2006)
  • Goldhill, Samuel. Kudüs Tapınağı: Yahudi, Hıristiyan ve Müslümanlar İçin Kutsal Olan Bir Sitenin Olağandışı Tarihi, Çev. İ. Şener, (İstanbul: Doruk Yayınları, 2011)
  • Hawari, Mahmoud. “Capturing the Castle: Archaeology, Architectural History and Political Bias at the Citadel of Jerusalem”, Jerusalem Quarterly, 55, (Autumn 2013), 46-67
  • Kark, Ruth - Oren-Nordheim, Michel. Jerusalem and Its Environs: Quarters, Neighborhoods, Villages 1800-1948, (Jerusalem: The Hebrew University Magnes Press, 2001)
  • Kushner, David. “The Administration of the Districts of Palestine, According to the Ottoman Yearbooks, 1864-1914”, Osmanlı Araştırmaları, C. XVIII, (1998), 125-141
  • Kushner, David. To be Governor of Jerusalem: The City and District During the Time of Ali Ekrem Bey, 1906-1908, (İstanbul: The Isis Press, 2005)
  • Tamari, Salim - Nassar, Issam. The Storyteller of Jerusalem: the Life and Times of Wasif Jawhariyyeh, 1904-1948, Çev. Nada Elzeer, (Jerusalem: Institute for Palestine Studies, 2014)
  • Tamari, Salim "Waqf Endowments in the Old City of Jerusalem: Changing Status and Archival Sources", Ordinary Jerusalem, 1840-1940: Opening New Archives, Revisiting a Global City, (Eds. Vincent Lemire – Angelos Dalachanis), (Leiden-Boston: Brill, 2018), 490-509
  • Tanman, Baha. “Osmanlı Döneminde Kudüs: Kent Dokusu, Mimarlık ve Çini Sanatına İlişkin Bir Araştırma,” Ortadoğu’da Osmanlı Dönemi Kültür İzleri Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, (Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2001)
  • Tanyeli, Uğur. “İslam Dünyasında Modern Zaman Bilincinin Doğuşu ve Mekânsal Kavrayış Sorunsalı,” Anytime Konferans Bildirileri Kitabı, (Ankara: Mimarlar Derneği Yayınları, 1999)
  • Türkantoz, Kayahan “Kent Kimliğinin Oluşumunda Kutsal Merkezin Yeri: İslam Dönemi Kudüs'ünde Harem-i Şerif Örneği”, Tasarım Kuram: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, S. 4, (Mayıs 2006), 60-70
  • Velde, Charles William Meredith Van de, Plan of the Town and Environs of Jerusalem, (Gotha: Justus Perthes, 1858)
  • Yerasimos, Stephanos. “Tanzimat’ın Kent Reformları Üzerine,” Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri, (Ed. Paul Dumont), (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996), 1-18.
  • 3. İnternet Kaynakları Library of Congress Frederick Catherwood, Plan of Jerusalem, 1835, https://www.loc.gov/item/2009579461 Erişim: 1 Mayıs 2021
  • İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi
  • http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/90504---0014.jpg Erişim: 19 Mayıs 2021
  • http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/90504---0014.jpg Erişim: 19 Mayıs 2021
  • http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/90502---0009.jpg Erişim: 19 Mayıs 2021

Architectural Representation of Ottoman Modernity (1854-1917)

Yıl 2021, Sayı: 10, 1 - 21, 31.12.2021
https://doi.org/10.34230/fiad.1034996

Öz

The construction of government houses in almost all Ottoman cities, small and large, in the last quarter of the 19th century is a fact that directly related with the reorganization of administrative structure in provinces during the process of the development of modern bureaucratic state. The government houses of the Tanzimat Period were completely different from the structures of the previous period, which were named as "pasha gate", "governor's palace" or "governor's mansion". These buildings might be considered as concrete proofs showing that the Ottoman provincial administration has begun to be depersonalized and that the patronage and protection system has turned into a professional bureaucracy. Moreover, it is worthy to note that government houses were seen as symbolic power centres that reminded the Ottoman subjects the political and administrative power of the sultan and the supremacy of the state. As a matter of fact, although some of them were modest in size, these buildings had always been given importance by both the central government and the local government due to their symbolic representative character. In this study, the government house of Jerusalem, which may be considered as one of the first buildings of that kind in the Ottoman provincial cities, is evaluated regarding its urban location, its relationship with the urban residential and commercial areas; its functional features and the structural changes in the building from the 1850s to 1917 are examined as well. The construction of a new government house in Jerusalem, which has become an important agenda item in urban politics since the 1900s, has been subjected in order to explain the relations of the urban notables with the local and central government and their activities in the city. In this context, issues such as the functioning of the bureaucracy between the imperial center and the provinces, the domination of central government over local administration, the dependency of the Jerusalem governors on the central government were evaluated.

Proje Numarası

220K016

Kaynakça

  • 1. Arşiv Kaynakları Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (C.O.A.)
  • Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi, 1285/11, 25 Receb 1326/23 Ağustos 1908
  • Dâhiliye Nezareti Muhaberât‐ı Umumiye İdaresi Belgeleri, 105-63, 13 Receb 1328 / 21 Temmuz 1910
  • İrâde Dâhiliye, 101/50711, 2 Rebiyülahir 1261 / 10 Nisan 1845
  • İrâde Dâhiliye, 583/40609, Gurre-i Şaban 1285 / 17 Kasım 1868
  • İrâde Dâhiliye, 1356/44,-14 Rebiyülevvel 1316 / 2 Ağustos 1898
  • İrâde Husûsi, 30, 9 Rebiyülevvel 1316 / 28 Temmuz 1898
  • İrâde Dâhiliye, 6, 11 Cemaziyülevvel 1316 / 27 Eylül 1898
  • İrâde Dâhiliye, 23, 14 Rebiyülevvel 1321 / 10 Haziran 1903
  • İrâde Dâhiliye, 1451/38, 14 Zilhicce 1324 / 29 Ocak 1907
  • İrâde Dâhiliye 1357/26, 6 Rebiyülahir 1316 / 4 Ağustos 1898
  • İrâde Meclis-i Vâlâ, 500/22620, 2 Şaban 1280 / 12 Ocak 1864
  • İrâde Meclis-i Vâlâ, 502/22709, 07 Ramazan 1280/15 Şubat 1864
  • İrâde Şurâ-yı devlet, 9/467, 17 Rebiyülahir 1285 / 7 Ağustos 1868
  • Şurâ-yı Devlet, 2303/30, 17 Ramazan 1325 / 24 Ekim 1907
  • Şurâ-yı Devlet, 2303/30, 17 Ramazan 1325 / 24 Ekim 1907
  • Şurâ-yı Devlet, 2305/7, 8 Rebiyülahir 1327 / 29 Ekim 1909
  • Maliye Nezareti Emlak-ı Emiriyye Müdüriyeti Belgeleri, 940/10, 02 Şaban 1328 / 9 Ağustos 1910
  • Maliye Nezareti Emlak-ı Emiriyye Müdüriyeti Belgeleri, 815/24, 21 Eylül 1326 / 4 Ekim 1910
  • Maliye Nezareti Emlak-ı Emiriyye Müdüriyeti Belgeleri, 976/15, 16 Mart 1316 / 29 Mart 1913
  • Maliye Nezareti Emlak-ı Emiriyye Müdüriyeti Belgeleri, 1059/8, 26 Kânûn-i Sânî 1329 / 8 Şubat 1914
  • İsrail Devlet Arşivi Ali Ekrem Bey Koleksiyonu, 83/29, 17 Cemaziyülahır 1325 / 28 Temmuz 1907
  • British National Archives Foreign Office, 195-2225, 276-283
  • 2. Araştırma ve İnceleme Eserleri Avcı, Yasemin. Osmanlı Hükümet Konakları: Tanzimat Döneminde Kent Mekânında Devletin Erki ve Temsili, (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2017)
  • Avcı, Yasemin-Özdemir, Ömür Yazıcı. "Osmanlı Devrinin Son Yıllarında Kudüs'ü Yönetmek: Mutasarrıf Azmi Bey ve 1916 Tarihli Raporu, Dr. Kemal Daşcıoğlu'na Vefa Kitabı, (Ankara: Pegem Akademi, 2020), 341-361
  • Baedeker, Karl. Palestine and Syria: Handbook for Travellers, (London: Karl Baedeker, 1898)
  • Ben-Arieh, Yehoushou. Jerusalem in the 19th Century: The Old City, Vol. I, (New York: St. Martin’s Press, 1984)
  • Çelik, Zeynep. Empire, Architecture and the City: French-Ottoman Encounters, 1830-1914, (Seattle: University of Washington Press, 2008)
  • Dolu, Alaattin. Osmanlı Kudüs’ünde Toplum ve Siyaset (1703-1789), Basılmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2017
  • Ergenç, Özer. XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa: Yerleşimi Yönetimi Ekonomik ve Sosyal Durumu Üzerine Bir Araştırma, (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2006)
  • Goldhill, Samuel. Kudüs Tapınağı: Yahudi, Hıristiyan ve Müslümanlar İçin Kutsal Olan Bir Sitenin Olağandışı Tarihi, Çev. İ. Şener, (İstanbul: Doruk Yayınları, 2011)
  • Hawari, Mahmoud. “Capturing the Castle: Archaeology, Architectural History and Political Bias at the Citadel of Jerusalem”, Jerusalem Quarterly, 55, (Autumn 2013), 46-67
  • Kark, Ruth - Oren-Nordheim, Michel. Jerusalem and Its Environs: Quarters, Neighborhoods, Villages 1800-1948, (Jerusalem: The Hebrew University Magnes Press, 2001)
  • Kushner, David. “The Administration of the Districts of Palestine, According to the Ottoman Yearbooks, 1864-1914”, Osmanlı Araştırmaları, C. XVIII, (1998), 125-141
  • Kushner, David. To be Governor of Jerusalem: The City and District During the Time of Ali Ekrem Bey, 1906-1908, (İstanbul: The Isis Press, 2005)
  • Tamari, Salim - Nassar, Issam. The Storyteller of Jerusalem: the Life and Times of Wasif Jawhariyyeh, 1904-1948, Çev. Nada Elzeer, (Jerusalem: Institute for Palestine Studies, 2014)
  • Tamari, Salim "Waqf Endowments in the Old City of Jerusalem: Changing Status and Archival Sources", Ordinary Jerusalem, 1840-1940: Opening New Archives, Revisiting a Global City, (Eds. Vincent Lemire – Angelos Dalachanis), (Leiden-Boston: Brill, 2018), 490-509
  • Tanman, Baha. “Osmanlı Döneminde Kudüs: Kent Dokusu, Mimarlık ve Çini Sanatına İlişkin Bir Araştırma,” Ortadoğu’da Osmanlı Dönemi Kültür İzleri Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, (Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2001)
  • Tanyeli, Uğur. “İslam Dünyasında Modern Zaman Bilincinin Doğuşu ve Mekânsal Kavrayış Sorunsalı,” Anytime Konferans Bildirileri Kitabı, (Ankara: Mimarlar Derneği Yayınları, 1999)
  • Türkantoz, Kayahan “Kent Kimliğinin Oluşumunda Kutsal Merkezin Yeri: İslam Dönemi Kudüs'ünde Harem-i Şerif Örneği”, Tasarım Kuram: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, S. 4, (Mayıs 2006), 60-70
  • Velde, Charles William Meredith Van de, Plan of the Town and Environs of Jerusalem, (Gotha: Justus Perthes, 1858)
  • Yerasimos, Stephanos. “Tanzimat’ın Kent Reformları Üzerine,” Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri, (Ed. Paul Dumont), (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996), 1-18.
  • 3. İnternet Kaynakları Library of Congress Frederick Catherwood, Plan of Jerusalem, 1835, https://www.loc.gov/item/2009579461 Erişim: 1 Mayıs 2021
  • İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi
  • http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/90504---0014.jpg Erişim: 19 Mayıs 2021
  • http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/90504---0014.jpg Erişim: 19 Mayıs 2021
  • http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/90502---0009.jpg Erişim: 19 Mayıs 2021
Toplam 47 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Bölüm ARAŞTIRMA MAKALELERİ
Yazarlar

Yasemin Avcı 0000-0002-7939-0376

Proje Numarası 220K016
Yayımlanma Tarihi 31 Aralık 2021
Gönderilme Tarihi 10 Aralık 2021
Yayımlandığı Sayı Yıl 2021Sayı: 10

Kaynak Göster

Chicago Avcı, Yasemin. “Kudüs Hükümet Konağı: Osmanlı Modernleşmesinin Mimari Temsili (1854-1917)”. Filistin Araştırmaları Dergisi, sy. 10 (Aralık 2021): 1-21. https://doi.org/10.34230/fiad.1034996.

 Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.  Daha fazla bilgi için tıklayınız.


 Dizinler / Veri Tabanları: SCOPUSEBSCO| INDEX ISLAMICUS| MLA | INDEX COPERNICUS | CEEOL | SCIENTIFIC INDEXING  | DRJI | İSAM



FAD- Filistin Araştırmaları Dergisi

[BPS- Bulletin of Palestine Studies]

[כתב העת ללימודים פלסטיניים]

[مجلة دراسات فلسطينية ]

E-ISSN 2587-1862 

filistin.org