Redirecting to http://dergipark.org.tr/_fragment?_hash=NomWf1eBvVuDMGzVVYVT29CZ3U8-IOwuBL1AGfUQ6fs&_path=id%3D1648508%26_format%3Dhtml%26_locale%3Dtr%26_controller%3DApp%255CController%255CSite%255CArticleController%253A%253AesiArticleStats.
Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Mescid-i Aksâ Kitâbeleri Bağlamında Yazı-Mekân İlişkisi

Yıl 2025, Sayı: 17, 167 - 201, 30.06.2025

Gülşen Soycan

https://doi.org/10.34230/fiad.1648508

Öz

Yapı kitâbeleri veya âyet, hadis gibi dinî içerikli âbidevi yazılar mimari eserin özelliğine, fonksiyonuna ya da yapılış amacına yönelik ipuçları barındırır. Bu bazen inşa, tamir yahut tecdid kitâbesinin başındaki âyetin yapının işlevine yönelik seçilmesi bazen yapım ifadesinden sonra mimari eseri tanımlayan birkaç kelimelik terkiplerin yazılması bazen de dinî muhtevalı metinlerin yapıya işlenmesidir. Kitâbelerin, mekânların tanımlamasına katkıda bulunduğu hususu dikkate alındığında “Sözün imgesi hükmündeki bu yazıların mekâna etkisi nedir?” sorusu önemli hale gelmektedir. “Bir mimari yapının, kitâbelere tesiri var mıdır?” şeklinde soruyu tersten sorup çift taraflı bir etkileşimin peşine düşmek de pek tabii mümkündür. Bu iki sorunun cevabını aramak için en uygun yerlerden biri şüphesiz, Emevî’den günümüze değin pek çok İslâm devletine ev sahipliği yapan Kudüs Harem-i Şerif mahallidir.
Yapılan literatür taramasında Kudüs kitâbelerini derinlikli inceleyen akademik çalışmaların ekseriyetinin Batılı araştırmacılara ait olduğu görülmüştür. Genellikle belli bir döneme ait olan bu çalışmalar, Kudüs’ün mimari yapılarını ve yazılarını mercek altına almaktadır. Ülkemizde ise kitâbeleri konu alan pek çok yayın olmakla birlikte bu araştırmaların bir kısmı içeriğe odaklanarak tarihî bilginin peşinden giderken kimisi de biçimdeki değişiklikleri tespit ederek İslâm yazı sanatının izini sürmektedir. Her iki kategoride kıymeti haiz araştırmalar yapılmakta iken İslâm’ın ilk kıblesi ve üçüncü Harem-i Şerif’i olarak marûf Mescid-i Aksâ kitâbelerini konu alan çalışmaların yetersizliği ortadadır. Bu makale, erken dönem oryantalistlerin iddia ettiği gibi kitâbelerin “rastgele ve sadece süsleme amaçlı” nakşedilmediklerini aksine mimaride mevcut en eski yazı vasfına sahip Kubbetü’s-Sahra Emevî kitâbesinden itibaren bulundukları yerlerin itinayla seçilip bir amaca mâtuf işlendiklerine dair Mescid-i Aksâ özelinde örnekler sunmayı hedeflemektedir. Bunu yaparken çalışmanın boyutunu aşmamak adına Mescid-i Aksâ’nın tüm kitâbeleri değil yazı tezyinatı açısından dikkat çekici olanlar ve âbidevî yapıda bulunanlar tercih edilmiş; güncel fotoğraflarla kitâbelerin günümüzdeki durumları gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Filistin Kudüs Harem-i Şerif Mescid-i Aksâ Mimari Yapı Kitâbe

Kaynakça

  • el-Ârif, Ârif. el-Mufassal fî târihi’l-Kuds. Kudüs: Matbaatü’l-Maârif, 1999.
  • Berchem, Max van. Matériaux Pour un Corpus Inscriptionum Arabicarum Deuxième Partie Syrie du Sud: Tome Deuxième - Jérusalem “Ḥaram”. Caire: Institut Français D’archéologie Orientale, 1925.
  • Berchem, Max van. Matériaux Pour un Corpus Inscriptionum Arabicarum Deuxième Partie Syrie du Sud: Tome Premier - Jerusalem “Ville”. Caire: Institut Français D’archéologie Orientale, 1922.
  • Bilgiç, Cahid. “Memlûk Devletinde Sultanların Ünvân Lakab ve Nisbeleri”. Yüksek Lisans, Ankara Hacı Bayram Veli Ünivesitesi, 2019.
  • Blair, Sheila. “The Power of the Word: Ayyubid Inscriptions in Jerusalem”. Ayyubid Jerusalem: The Holy City in Context 1187-1250, ed. Robert Hillenbrand ve Auld Sylvia, 118-28. London: Altajir Trust, 2009.
  • Boydaş, Nihat. Ta’lik Yazıya Plastik Değer Açısından Bir Yaklaşım. M.E. B., 1994.
  • Bozkurt, Nebi. “Kubbetü’s-Sahre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 26:304-8. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2002.
  • Bozkurt, Nebi. “Mescid-i Aksâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 29:268-71. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2004.
  • Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-Sahîh 9. Beyrut: Dârü Tavkı’n–Necâh, 1422.
  • el-Cellâd, Îhâb. Meâlimü’l-Aksâ tahte’l-micher. Kudüs: Merkezü Beyti’l-Makdis li’l-Edeb, 2017.
  • Çam, Nusret. İslamda Sanat Sanatta İslam. Ankara: Akçağ Yayınları, 2012.
  • Çok, Beste. “Anadolu Selçuklu Dönemi (1071-1308) Çinili Mihraplarda Alınlık Tezyinatı”. Journal of Social And Humanities Sciences Research (JSHSR) 5, no. 27 (2018): 2694-2702.
  • Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdi es-Sicistânî. Sünen-i Ebû Dâvûd 7. Dârü’l-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
  • Elias, Jamal J. Hz. Ayşe’nin Minderi İslam’da Dini Sanat, Algı ve Pratik. çev. İsa İlkay Karabaşoğlu. İstanbul: Küre Yayınları, 2021.
  • Gedik, Ahmet. Hat Sanatı Bakımından Kudüs ve Çevresindeki Eyyûbî Kitâbeleri. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2020.
  • Gedik, Ahmet. “Kur’an’ın Estetik Tebliği: Kubbetü’s-Sahra’nın Osmanlı Dönemi Yazı Kuşakları ve Ayet Kitâbeleri”. Osmanlı’dan Günümüze Kur’an ve Hüsn-i Hat: Sempozyum Bildiri Metinleri: 01-03 Kasım 2013, ed. Recep Orhan Özel, 237-50. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
  • Grabar, Oleg. İslam Sanatı Çalışmalarının İnşası IV: Kudüs. çev. F. Tülay Kazancı. İstanbul: alBaraka Yayınları, 2024.
  • Grabar, Oleg. İslam Sanatının Oluşumu. çev. Yavuz Nuran. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş., 1998.
  • Grabar, Oleg. The Shape of the Holy: Early Islamic Jerusalem. Princeton: Princeton University Press, 1996.
  • Gûşe, Muhammed Hâşim Mûsâ. Târîhü’l-Mescidi’l-Aksâ: Delîlun eseriyyun târîhiyyun li’l-meâlimi’l-İslâmiyye fi’l-Mescidi’l-Aksa’l-mübârek. Filistin: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’d-Dîniyye, 2002.
  • Güç, Ahmet. “Dinlerde Kıble Anlayışı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 11, no. (2002): 1-30.
  • Gün, Recep. “Anadolu Selçuklu Mimarisinde Yazı Kullanımı”. Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 1999.
  • Günüç, Fevzi. “Anadolu-Asya İlişkisi İçerisinde Kuşak Yazı Geleneği”. Sanatta Anadolu Asya İlişkileri: Prof. Dr. Beyhan Karamağaralı’ya Armağan, ed. Turgay Yazar, 193-205. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 2006.
  • Hasanoğlu, Eldar. “Haçlılar Döneminde Kudüs”. Huzuru Bekleyen Şehir Kudüs, ed. Osman Aydınlı, 91-95. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Yayınları, 2020.
  • Hasanoğlu, Eldar, ve Nuh Arslantaş. Kudüs: Vahiyle Kutsanan Şehir. Albaraka Türk Yayınları, 2021.
  • ʻĀrif, ʻĀrif. A Brief Guide to the Dome of the Rock and Al-Haram al-Sharif. Jerusalem: Supreme Awqaf Council, 1961.
  • İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen-i İbn Mâce 5. Dârü’l-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
  • İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim. İslâm Tarihi: El-Kâmil Fi’t-Tarih Tercümesi 11. çev. Abdülkerim Özaydın. İstanbul: Bahar Yayınları, 1987.
  • Kandemir, M. Yaşar. “Kâ’b el-Ahbâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 24:1-3. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2001.
  • Kazan, Hilal. “Kudüs’te İslâm Sanatları’nın İzlerini Sürmek”. ed. Fulya İbanoğlu. Din ve Hayat Dergisi, no. 44 (2022): 80-82.
  • Korn, Lorenz. “Ayyubid Mosaics in Jerusalem”. Ayyubid Jerusalem: The Holy City in Context 1187-1250, ed. Robert Hillenbrand ve Auld Sylvia, 377-87. London: Altajir Trust, 2009.
  • Korn, Lorenz. “The Structure of Architectural Patronage in Ayyubid Jerusalem”. Governing the Holy City: The Interaction of Social Groups in Jerusalem between the Fatimid and the Ottoman Period, ed. Lorenz Korn ve Johannes Pahlitzsch, 71-89. Weısbaden: Reichert Verlag, 2004.
  • Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir 3. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
  • Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir 4. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
  • Maktal, Aynur. “Hüsn-i Hat Tasarımlarında Yazı - Mekan İlişkisi”. 2000’li Yıllarda Türkiye’de Geleneksel Türk El Sanatlarının Sanatsal, Tasarımsal ve Ekonomik Boyutu Sempozyumu Bildirileri, 197-201. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1999.
  • Milwright, Marcus. Dome of the Rock and Its Umayyad Mosaic Inscriptions. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2016.
  • Mostafa, Heba. “From the Dome of the Chain to Miḥrāb Dāʾūd: The Transformation of an Umayyad Comm Emorative Site at the Haram Al-Sharif in Jerusalem”. Muqarnas 34 (2017): 1-22.
  • Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiu’s-Sahîh 8. Türkiye: Dârü’t Tıbâati’l Âmire, 1334.
  • Necipoğlu, Gülru. “The Dome of the Rock as Palimpsest: ʿAbd Al-Malik’s Grand Narrative and Sultan Süleyman’s Glosses”. Muqarnas: An Annual on the Visual Culture of the Islamic World 25 (2008): 17-105.
  • en-Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Sünen-i Nesâî 8. Kahire: elMektebetü’l-Ticâriyyeti’l-Kübrâ, 1930.
  • Öz, Mustafa. “Hâkim-Biemrillâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 15:199-201. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997.
  • Özkafa, Fatih. Hat Sanatı Osmanlı’dan Bugüne. İstanbul: Kapı Yayınları, 2023.
  • Öztürk, Murat. “Zâhir el-Fâtımî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 44:88-89. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2013.
  • Peker, Ali Uzay. “Evrenin Binası: Mimaride Yazı ve Kozmolojik Anlam”. Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı 2, ed. Ali Uzay Peker ve Kenan Bilici, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2006.
  • Pruitt, Jennifer. “The Fatimid Holy City: Rebuilding Jerusalem in the Eleventh Century”. Re-Assessing the Global Turn in Medieval Art History, ed. Christina Normore, 35-56. Amsterdam: ARC Humanities Press, 2018.
  • O’Kane, Bernard. “Monumental Calligraphy in Fatimid Egypt: Epigraphy in Stone, Stucco, and Wood”. The World of the Fatimids, ed. Assadullah Souren Melikian-Chirvani, 142-59. Toronto-London: Aga Khan Museum: The Institute of Ismaili Studies, 2018.
  • Q’Kane, Bernard. “Orta Çağ Kahiresi’nde Anıtsal Kitabelerin Mecra ve Mesajları”. İslam Dünyasında Hat ve Mimari, ed. İrvin Cemil Schick ve Mohammad Gharipour, 547-64. İstanbul: alBaraka Yayınları, 2020.
  • Qleibo, Ali. Mamluk Architectural Landmarks in Jerusalem. Jerusalem: Old City of Jerusalem Revitalization Program (OCJRP)-Taawon, 2019.
  • Rosen-Ayalon, Myriam. “The Early Islamic Monuments of Al-Ḥaram Al-Sharīf: An Iconographic Study”. Qedem 28 (1989): 3-73.
  • Schick, İrvin Cemil. “Şehrin Yok Edilmekte Olan Yazılı Hafızası: Kitabeler”. Toplumsal Tarih, no. 238 (2013): 24-29.
  • Schick, İrvin Cemil, ve Mohammad Gharipour, ed. İslam Dünyasında Hat ve Mimari. İstanbul: alBaraka Yayınları, 2022.
  • Serin, Mehtap Gülşen. “Amasya Türk-İslam Mi̇mari̇si̇nde Yazi-Mekân İli̇şki̇si̇”. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2024.
  • Soycan, Gülşen. “Kudüs Harem-i Şerif Kitâbelerinin Hat Sanatı Açısından Değerlendirilmesi”. Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2024.
  • Sülün, Murat. Kur’an’dan Sa’nata 1. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
  • Şeşen, Ramazan. “Kâdî el-Fâzıl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 24:114-15. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2001.
  • Tatlı, Bekir. Mimarî Hadisler: Türk-İslam Mimarisini Taçlandıran Peygamber Sözleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
  • Tirmizî, Muhammed b. Îsâ et-. Sünenü’t-Tirmizî 5. Mısır: Şirketü Mektebetü ve Matbaatü Mustafâ el-Bâbî el-Halebi, 1975.
  • Topaloğlu, Bekir. “Tâhâ Sûresi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 39:379-80. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2010.
  • Tüfekçioğlu, Abdülhamit. Erken Dönem Osmanlı Mimarisinde Yazı. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
  • Tütüncü, Mehmet. “Kubbetüssahra Yazıları”, no. 40 (2018): 37-44.
  • Walls, Archibald G., ve Amal Abul-Hajj. Arabic Inscriptions in Jerusalem: A Handlist and Maps. London: World of Islam Festival Trust, 1980.
  • Yavuz, Yıldırım. “Mescid-i Aksa ve Mimar Kemalettin”. 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi Bildiriler: 9th International Congress of Turkish Art Contributions, 3:471-85. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1995.
  • Yavuz, Yıldırım. “The Restoration Project of the Masjid al-Aqsa by Mimar Kemalettin (1922-26)”. Muqarnas: An Annual on the Visual Culture of the Islamic World 13 (1996): 149-64.

Writing-Space Relationship in the Context of Masjid al-Aqsa Inscriptions

Yıl 2025, Sayı: 17, 167 - 201, 30.06.2025

Gülşen Soycan

https://doi.org/10.34230/fiad.1648508

Öz

Building inscriptions or monumental writings with religious content such as verses and hadiths give clues about the characteristics, function or purpose of the architectural work. This is sometimes achieved by selecting a verse related to the function of the building at the beginning of the construction, repair or renovation inscription, sometimes by including a few words describing the architectural work after the construction statement, and sometimes by engraving religious texts directly on the building. Considering that inscriptions contribute to the definition of spaces, the question ‘What is the effect of these inscriptions, which are visual representations of sacred texts, on space?’ gains importance. It is also possible to ask the question in reverse as ‘Does an architectural structure affect the inscriptions on it?’ and discover a two-way interaction. One of the most suitable places to search for the answers to these two questions is undoubtedly the Harem-i Sharif in Jerusalem, which has hosted many Islamic states from the Umayyad period to the present day.
In the literature review, it is seen that the majority of academic studies that examine Jerusalem inscriptions in depth belong to Western scholars. These studies generally belong to a certain period and focus on the architectural structures and writings of Jerusalem. In Turkey, on the other hand, publications on the inscriptions focus on content, historical information and the art of Islamic writing. Although there are valuable studies in both categories, the insufficiency of studies on the inscriptions of Al-Aqsa Mosque, the first Qibla of Islam and the third Haram al-Sharif, is evident. Starting with the Umayyad inscription of the Dome of the Rock, which is the oldest existing inscription in architecture, this article aims to provide examples in the case of Al-Aqsa Mosque that the inscriptions were not engraved ‘randomly and only for ornamental purposes’ as the early orientalists claimed, but that their locations were carefully selected and engraved for a purpose. In doing so, in order not to exceed the size of the study, not all the inscriptions of Al-Aqsa Mosque, but the ones that are remarkable in terms of the content, ornamentation and monumentality, starting from the oldest chronologically, have been selected. The current status of the inscriptions is shown with new photographs. At the same time, the historical background of the period in which the inscriptions were engraved has been taken into account together with their meanings.

Anahtar Kelimeler

Palestine Jerusalem Haram al-Sharif Masjid al-Aqsa Architectural Structure Inscription

Kaynakça

  • el-Ârif, Ârif. el-Mufassal fî târihi’l-Kuds. Kudüs: Matbaatü’l-Maârif, 1999.
  • Berchem, Max van. Matériaux Pour un Corpus Inscriptionum Arabicarum Deuxième Partie Syrie du Sud: Tome Deuxième - Jérusalem “Ḥaram”. Caire: Institut Français D’archéologie Orientale, 1925.
  • Berchem, Max van. Matériaux Pour un Corpus Inscriptionum Arabicarum Deuxième Partie Syrie du Sud: Tome Premier - Jerusalem “Ville”. Caire: Institut Français D’archéologie Orientale, 1922.
  • Bilgiç, Cahid. “Memlûk Devletinde Sultanların Ünvân Lakab ve Nisbeleri”. Yüksek Lisans, Ankara Hacı Bayram Veli Ünivesitesi, 2019.
  • Blair, Sheila. “The Power of the Word: Ayyubid Inscriptions in Jerusalem”. Ayyubid Jerusalem: The Holy City in Context 1187-1250, ed. Robert Hillenbrand ve Auld Sylvia, 118-28. London: Altajir Trust, 2009.
  • Boydaş, Nihat. Ta’lik Yazıya Plastik Değer Açısından Bir Yaklaşım. M.E. B., 1994.
  • Bozkurt, Nebi. “Kubbetü’s-Sahre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 26:304-8. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2002.
  • Bozkurt, Nebi. “Mescid-i Aksâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 29:268-71. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2004.
  • Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-Sahîh 9. Beyrut: Dârü Tavkı’n–Necâh, 1422.
  • el-Cellâd, Îhâb. Meâlimü’l-Aksâ tahte’l-micher. Kudüs: Merkezü Beyti’l-Makdis li’l-Edeb, 2017.
  • Çam, Nusret. İslamda Sanat Sanatta İslam. Ankara: Akçağ Yayınları, 2012.
  • Çok, Beste. “Anadolu Selçuklu Dönemi (1071-1308) Çinili Mihraplarda Alınlık Tezyinatı”. Journal of Social And Humanities Sciences Research (JSHSR) 5, no. 27 (2018): 2694-2702.
  • Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdi es-Sicistânî. Sünen-i Ebû Dâvûd 7. Dârü’l-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
  • Elias, Jamal J. Hz. Ayşe’nin Minderi İslam’da Dini Sanat, Algı ve Pratik. çev. İsa İlkay Karabaşoğlu. İstanbul: Küre Yayınları, 2021.
  • Gedik, Ahmet. Hat Sanatı Bakımından Kudüs ve Çevresindeki Eyyûbî Kitâbeleri. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2020.
  • Gedik, Ahmet. “Kur’an’ın Estetik Tebliği: Kubbetü’s-Sahra’nın Osmanlı Dönemi Yazı Kuşakları ve Ayet Kitâbeleri”. Osmanlı’dan Günümüze Kur’an ve Hüsn-i Hat: Sempozyum Bildiri Metinleri: 01-03 Kasım 2013, ed. Recep Orhan Özel, 237-50. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
  • Grabar, Oleg. İslam Sanatı Çalışmalarının İnşası IV: Kudüs. çev. F. Tülay Kazancı. İstanbul: alBaraka Yayınları, 2024.
  • Grabar, Oleg. İslam Sanatının Oluşumu. çev. Yavuz Nuran. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş., 1998.
  • Grabar, Oleg. The Shape of the Holy: Early Islamic Jerusalem. Princeton: Princeton University Press, 1996.
  • Gûşe, Muhammed Hâşim Mûsâ. Târîhü’l-Mescidi’l-Aksâ: Delîlun eseriyyun târîhiyyun li’l-meâlimi’l-İslâmiyye fi’l-Mescidi’l-Aksa’l-mübârek. Filistin: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’d-Dîniyye, 2002.
  • Güç, Ahmet. “Dinlerde Kıble Anlayışı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 11, no. (2002): 1-30.
  • Gün, Recep. “Anadolu Selçuklu Mimarisinde Yazı Kullanımı”. Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 1999.
  • Günüç, Fevzi. “Anadolu-Asya İlişkisi İçerisinde Kuşak Yazı Geleneği”. Sanatta Anadolu Asya İlişkileri: Prof. Dr. Beyhan Karamağaralı’ya Armağan, ed. Turgay Yazar, 193-205. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 2006.
  • Hasanoğlu, Eldar. “Haçlılar Döneminde Kudüs”. Huzuru Bekleyen Şehir Kudüs, ed. Osman Aydınlı, 91-95. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Yayınları, 2020.
  • Hasanoğlu, Eldar, ve Nuh Arslantaş. Kudüs: Vahiyle Kutsanan Şehir. Albaraka Türk Yayınları, 2021.
  • ʻĀrif, ʻĀrif. A Brief Guide to the Dome of the Rock and Al-Haram al-Sharif. Jerusalem: Supreme Awqaf Council, 1961.
  • İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen-i İbn Mâce 5. Dârü’l-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
  • İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim. İslâm Tarihi: El-Kâmil Fi’t-Tarih Tercümesi 11. çev. Abdülkerim Özaydın. İstanbul: Bahar Yayınları, 1987.
  • Kandemir, M. Yaşar. “Kâ’b el-Ahbâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 24:1-3. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2001.
  • Kazan, Hilal. “Kudüs’te İslâm Sanatları’nın İzlerini Sürmek”. ed. Fulya İbanoğlu. Din ve Hayat Dergisi, no. 44 (2022): 80-82.
  • Korn, Lorenz. “Ayyubid Mosaics in Jerusalem”. Ayyubid Jerusalem: The Holy City in Context 1187-1250, ed. Robert Hillenbrand ve Auld Sylvia, 377-87. London: Altajir Trust, 2009.
  • Korn, Lorenz. “The Structure of Architectural Patronage in Ayyubid Jerusalem”. Governing the Holy City: The Interaction of Social Groups in Jerusalem between the Fatimid and the Ottoman Period, ed. Lorenz Korn ve Johannes Pahlitzsch, 71-89. Weısbaden: Reichert Verlag, 2004.
  • Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir 3. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
  • Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir 4. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
  • Maktal, Aynur. “Hüsn-i Hat Tasarımlarında Yazı - Mekan İlişkisi”. 2000’li Yıllarda Türkiye’de Geleneksel Türk El Sanatlarının Sanatsal, Tasarımsal ve Ekonomik Boyutu Sempozyumu Bildirileri, 197-201. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1999.
  • Milwright, Marcus. Dome of the Rock and Its Umayyad Mosaic Inscriptions. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2016.
  • Mostafa, Heba. “From the Dome of the Chain to Miḥrāb Dāʾūd: The Transformation of an Umayyad Comm Emorative Site at the Haram Al-Sharif in Jerusalem”. Muqarnas 34 (2017): 1-22.
  • Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiu’s-Sahîh 8. Türkiye: Dârü’t Tıbâati’l Âmire, 1334.
  • Necipoğlu, Gülru. “The Dome of the Rock as Palimpsest: ʿAbd Al-Malik’s Grand Narrative and Sultan Süleyman’s Glosses”. Muqarnas: An Annual on the Visual Culture of the Islamic World 25 (2008): 17-105.
  • en-Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Sünen-i Nesâî 8. Kahire: elMektebetü’l-Ticâriyyeti’l-Kübrâ, 1930.
  • Öz, Mustafa. “Hâkim-Biemrillâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 15:199-201. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997.
  • Özkafa, Fatih. Hat Sanatı Osmanlı’dan Bugüne. İstanbul: Kapı Yayınları, 2023.
  • Öztürk, Murat. “Zâhir el-Fâtımî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 44:88-89. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2013.
  • Peker, Ali Uzay. “Evrenin Binası: Mimaride Yazı ve Kozmolojik Anlam”. Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı 2, ed. Ali Uzay Peker ve Kenan Bilici, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2006.
  • Pruitt, Jennifer. “The Fatimid Holy City: Rebuilding Jerusalem in the Eleventh Century”. Re-Assessing the Global Turn in Medieval Art History, ed. Christina Normore, 35-56. Amsterdam: ARC Humanities Press, 2018.
  • O’Kane, Bernard. “Monumental Calligraphy in Fatimid Egypt: Epigraphy in Stone, Stucco, and Wood”. The World of the Fatimids, ed. Assadullah Souren Melikian-Chirvani, 142-59. Toronto-London: Aga Khan Museum: The Institute of Ismaili Studies, 2018.
  • Q’Kane, Bernard. “Orta Çağ Kahiresi’nde Anıtsal Kitabelerin Mecra ve Mesajları”. İslam Dünyasında Hat ve Mimari, ed. İrvin Cemil Schick ve Mohammad Gharipour, 547-64. İstanbul: alBaraka Yayınları, 2020.
  • Qleibo, Ali. Mamluk Architectural Landmarks in Jerusalem. Jerusalem: Old City of Jerusalem Revitalization Program (OCJRP)-Taawon, 2019.
  • Rosen-Ayalon, Myriam. “The Early Islamic Monuments of Al-Ḥaram Al-Sharīf: An Iconographic Study”. Qedem 28 (1989): 3-73.
  • Schick, İrvin Cemil. “Şehrin Yok Edilmekte Olan Yazılı Hafızası: Kitabeler”. Toplumsal Tarih, no. 238 (2013): 24-29.
  • Schick, İrvin Cemil, ve Mohammad Gharipour, ed. İslam Dünyasında Hat ve Mimari. İstanbul: alBaraka Yayınları, 2022.
  • Serin, Mehtap Gülşen. “Amasya Türk-İslam Mi̇mari̇si̇nde Yazi-Mekân İli̇şki̇si̇”. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2024.
  • Soycan, Gülşen. “Kudüs Harem-i Şerif Kitâbelerinin Hat Sanatı Açısından Değerlendirilmesi”. Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2024.
  • Sülün, Murat. Kur’an’dan Sa’nata 1. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
  • Şeşen, Ramazan. “Kâdî el-Fâzıl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 24:114-15. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2001.
  • Tatlı, Bekir. Mimarî Hadisler: Türk-İslam Mimarisini Taçlandıran Peygamber Sözleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
  • Tirmizî, Muhammed b. Îsâ et-. Sünenü’t-Tirmizî 5. Mısır: Şirketü Mektebetü ve Matbaatü Mustafâ el-Bâbî el-Halebi, 1975.
  • Topaloğlu, Bekir. “Tâhâ Sûresi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 39:379-80. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2010.
  • Tüfekçioğlu, Abdülhamit. Erken Dönem Osmanlı Mimarisinde Yazı. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
  • Tütüncü, Mehmet. “Kubbetüssahra Yazıları”, no. 40 (2018): 37-44.
  • Walls, Archibald G., ve Amal Abul-Hajj. Arabic Inscriptions in Jerusalem: A Handlist and Maps. London: World of Islam Festival Trust, 1980.
  • Yavuz, Yıldırım. “Mescid-i Aksa ve Mimar Kemalettin”. 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi Bildiriler: 9th International Congress of Turkish Art Contributions, 3:471-85. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1995.
  • Yavuz, Yıldırım. “The Restoration Project of the Masjid al-Aqsa by Mimar Kemalettin (1922-26)”. Muqarnas: An Annual on the Visual Culture of the Islamic World 13 (1996): 149-64.
Toplam 63 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular İslam Tarihi ve Medeniyeti
Bölüm ARAŞTIRMA MAKALELERİ
Yazarlar

Gülşen Soycan 0000-0003-0176-2069

Yayımlanma Tarihi 30 Haziran 2025
Gönderilme Tarihi 28 Şubat 2025
Kabul Tarihi 25 Haziran 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Sayı: 17

Kaynak Göster

Chicago Soycan, Gülşen. “Mescid-i Aksâ Kitâbeleri Bağlamında Yazı-Mekân İlişkisi”. Filistin Araştırmaları Dergisi, sy. 17 (Haziran 2025): 167-201. https://doi.org/10.34230/fiad.1648508.
 Kapak Resmi İndir

 Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.  Daha fazla bilgi için tıklayınız.


 Dizinler / Veri Tabanları: SCOPUS| EBSCO| INDEX ISLAMICUS| ERIH PLUS| MLA | INDEX COPERNICUS | CEEOL | SCIENTIFIC INDEXING  | DRJI | İSAM



FAD- Filistin Araştırmaları Dergisi

[BPS- Bulletin of Palestine Studies]


e-ISSN 2587-1862 

filistin.org