Research Article
BibTex RIS Cite

The Servants of Salis-i Haramullah: The Repair Activities of the Ottoman Sultans in the Haram of Jerusalem

Year 2025, Issue: 30 Nisan 2025 ÖZEL SAYI: Kudüs'te İmparatorluk Politikaları: Osmanlı ve İngiliz İdaresinde Kudüs'te Toplum ve Siyaset, 127 - 145, 30.04.2025

Abstract

Kudüs, Haremeyn olarak isimlendirilen Mekke ve Medine’nin ardından Müslümanların üçüncü kutsal beldesidir. Bu sebeple birçok kaynakta kendisinden sālis-i Haremullah olarak bahsedilmektedir. Kudüs’ün kutsal belde sayılmasında Kur’ān-ı Kerim’de yer alan Mescid-i Aksa’ya dair ayetler ve Hz. Muhammed ile diğer peygamberlerin bu şehirle olan ünsiyetleri etkili olmuştur. Kudüs 638 yılında ilk defa Müslümanların hākimiyetine geçmesinin ardından şehrin Harem-i Şerif bölgesinde Emeviler tarafından Kubbetü’s-sahre ve Aksa Camii gibi iki görkemli yapı inşa edilmiştir. Ardından özellikle Eyyübiler ve Memlükler dönemlerinde Harem-i Şerif ve civarında gerçekleştirilen imar çalışmalarıyla şehir mescit, zaviye, medrese ve sebil gibi İslami yapılarla donatılmıştır. Osmanlı Devleti’nin 1517 yılında şehri Memlüklerden ilhak etmesiyle bu yapıların bakım ve onarımlarının sorumluluğu Osmanlı sultanlarına geçmiştir. Kudüs’te ilk defa Sultan I. Süleyman tarafından başlatılan imar ve ihya çalışmaları sayesinde şehirdeki birçok yapı elden geçirilmiştir. Bu dönemdeki tamir çalışmasına benzer şekilde 1780, 1812 ve 1848 tamirleri de Kudüs Harem-i Şerif’indeki birçok yapının elden geçirildiği kapsamlı tamirlerdir. Osmanlı yönetimi altındaki Kudüs’te gerçekleşen toplam yirmi tamir çalışmasında Osmanlı sultanlarının Hādimü’l-Haremeyni’ş-Şerīfeyn anlayışıyla hareket ettikleri görülmektedir. Bu anlayışla Osmanlı Sulṭānları Kudüs’ü Haremeyn’den ayrı tutmamış ve Kudüs’teki İslami yapıları koruma altına alarak Kudüs Müslümanlarını sahiplendiklerini göstermişlerdir. Bu hususta onları harekete geçiren en önemli unsur ise Kudüs ulemasıdır. Şehrin alimleri Harem-i Şerif bölgesinde tamire ihtiyaç duyulan yapılarda herhangi bir gecikme yaşanmaması için dönem dönem arzuhaller kaleme almışlardır. Özellikle bağlı bulundukları vakıflar tarafından tamir edilmesi mümkün olmayan hayrat, ilmiye sınıfının Osmanlı sultanlarına yaptıkları hatırlatmalar sayesinde tamir edilmişlerdir. Böylelikle Müslümanların üç kutsal beldesinden biri olan Kudüs’te bulunan İslami yapılar asırlar boyunca ayakta kalabilmiş ve Müslümanlara hizmet etmeye devam edebilmişlerdir.

References

  • Ottoman Archive Documents (BOA)
  • Alī Amīrī I Maḥmūd (AE. MHD. I.) 59/6047.
  • Awqāf Defter (EV.d.) 11883; 11901; 13329.
  • Awqāf Ḥaramayn Muḥāsabah (EV. HMH. d.) 6314.
  • Bāb-i Daftarī Bashmuḥāsabah (D. BŞM. BNE. d.) 15920.
  • İrādah Awqāf (İ. EV.) 18/61; 20/23.
  • İrādah Dāhiliye (İ. DH.) 20312; 67451.
  • İrādah Majlis-i Wālā (İ. MVL.) 135/3655.
  • Jawdat Awqāf (C. EV.) 31381; 32106.
  • Jawdat Nāfia (C. NF.) 12/556.
  • Records of Muhimmah (A. DVNS. MHM. d.) 61; 89.
  • Records of Topkapi Palace Museum(TS. MA. d.) 1371.
  • Sadārat Maktūbī (A. MKT.) 4/39.
  • Sadārat Maktūbī Muhimmah (A. MKT. MHM.) 21/25.
  • Shūrā-yı Dawlat (ŞD.) 122/43; 146/21; 146/55; 159/51.
  • Topkapı Sarayı Müzesi Evrak (TS. MA. e.) 528/71.
  • Yildiz Parākandah Records Mutafarriq (Y. PRK. M.) 1/81.
  • The Revival of Heritage and Islamic Research Foundation JERUSALEM
  • Jerusalem Shāria Records (KŞS. d.) 262.
  • Research and Review Works
  • Asalī, Kāmil Jamil. “al-Quds taḥta ḥukm al-Usmāniyyīn (1516-1831)”, al-Quds fi al-tārīkh, I. ed. Kāmil J. al- Asalī. Amman: Menşuratü Vezareti’s-Sekafe, 2009.
  • Balcı, Ramazan. “Sultan II. Abdülhamid Döneminde Kudüs-i Şerif’te Yapılan Islahat Çalışmaları (1896-1905), History Studies, Relationships of the USA and The Great Middle East (Special Issue 2011): 35-64.
  • Başol, Samettin, and Çam, Mevlüt. “Keşif ve Tamir Belgelerinin Osanlı İktisat Tarihi Araştırmaları Açısında Önemi (Konya Şer’iye Sicillerinden Örneklerle), Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM) 27, (Spring 2010): 1- 26.
  • Çakmak, Abdullah. “19. Yüzyılın İkinci Yarısında Hac Organizasyonunun Dönüşümü Bağlamında Mevkib-i Hacc-ı Şerif”. Journal of Kocatepe Islamic Sciences 4, no. 1 (June 2021): 173-191.
  • Dolu, Alaattin and Çakmak, Abdullah. Bir Âlimin Gözünden Kudüs Vakıfları. Ankara: Sonçağ Pub., 2022.
  • Dolu, Alaattin. “Bilād-ı Şam’da Deprem: Kudüs, 30 Ekim 1759, Saat 03.45.” Cihannüma Journal of History and Geography Studies 7, no. 1 (July 2021): 45-66.
  • Erdoğan, Muzaffer. “Osmanlı Devrinde Anadolu Camilerinde Restorasyon Faaliyetleri”, Vakıflar Dergisi 7, (1968): 149-205.
  • Eroğlu Memiş, Şerife. “Osmanlı Kudüs’üne Ait H. 1195/M. 1781 Tarihli Keşif Defteri (Değerlendirme ve Transkripsiyon), Afyon Kocatepe University Journal of Social Sciences 21, no. 3 (September 2019): 720-752.
  • Hasanoğlu, Eldar and Arslantaş, Nuh. Kudüs Vahiyle Kutsanan Şehir, İstanbul: Albaraka Pub., 2023.
  • Kızılaslan, Emine. “Kudüs’te Osmanlı Dönemi (1516-1917) Su Yapıları: Çeşme, Sebil, Şadırvan ve Hamam Mimarisi”. PhD Thesis, Erciyes University Institute of Social Sciences, 2021.
  • Köse, Feyza Betül. “Osmanlı Dönemi Kudüs’ünde Mimari Çalışmaları”, Journal of Theology Faculty of KSU 29 (2017): 27-47.
  • Madran, Emre. “Osmanlı Devletinde ‘Eski Eser’ ve ‘Onarım’ Üzerine Gözlemler”, Belleten 49, no. 195, (1985): 503-546.
  • Myres, David. “An Overview of the Islamic Architecture of Ottoman Jerusalem”, Ottoman Jerusalem The Living City: 1517-1917. ed. Sylvia Auld and Robert Hillenbrand. London: Altajir World of Islam Trust, 2000.
  • Nāʽīmī, Çeşmecizāde Niʽmetullah Çelebi. Fezāʼil-i Kuds (Kudüs’ün Faziletleri). haz. Yasin Coşkun and Menderes Velioğlu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Pub., 2017.
  • Öksüz, Mustafa. “Kanūnī Devrinde Kudüs Sancağı: İnşa ve İhya”, in Suleyman the Lawgiver and His Reign (New Sources, New Approachess). İstanbul: İHÜ Pub., 2020.
  • Sevinç, Tahir. “Mescidü’l-Aksa ve Kubbetüs-Sahre Camilerinde İmar ve Tamir Faaliyetleri (1720 ve 1742)”, Batman University Journal of Life Sciences 6, no. 1 (2016): 111-137.
  • St. Laurent, Beatrice and Riedlmayer, András. “Restorations of Jerusalem and the Dome of the Rock and Their Political Significance, 1537-1928”, Muqarnas 10, (1993): 76-84.
  • van Berchem, Max. Matériaux pour un Corpus inscriptionum Arabicarum, Syrie du Sud. 1: Jérusalem “Ville”. Kairo: 1922.
  • van Berchem, Max. Matériaux pour un Corpus inscriptionum Arabicarum, Syrie du Sud. 2: Jérusalem “Haram”. Kairo: 1925.
  • Yavaş, Doğan. “Mescid-i Aksâ ve Kubbetü’s-Sahre Tamirleri”, İnsanlığın Kırmızı Çizgisi: Kudüs. ed. Mefail Hızlı et al., Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Pub., 2019.

The Servant of Salis-i Haramullah: The Repair Activities of the Ottoman Sultans in the Haram of Jerusalem

Year 2025, Issue: 30 Nisan 2025 ÖZEL SAYI: Kudüs'te İmparatorluk Politikaları: Osmanlı ve İngiliz İdaresinde Kudüs'te Toplum ve Siyaset, 127 - 145, 30.04.2025

Abstract

Jerusalem is the third holy city of the Muslims after Mecca and Medina, which are called Ḥaramayn. For this reason, many sources refer to it as Thālith-i Ḥaramullah. The verses in the Qur'ān about the al-Masjid al-Aqsā and the Prophet Muḥammad's and other prophets' acquaintance with the city were influential in the recognition of Jerusalem as a holy city. After the city came under Muslim rule for the first time in 638, the Umayyads built two magnificent buildings, the Dome of the Rock and the al-Aqsā Mosque, in the al-Ḥaram al-Sharīf area of the city. Later, especially during the Ayyubid and Mamluk periods, the city was adorned with Islamic buildings such as masjids, dervish lodges (zawiyahs), madrasahs and fountains. When the Ottoman Empire annexed the city from the Mamluks in 1517, the responsibility for maintaining and repairing these buildings passed to the Ottoman sulṭāns. Sulṭān Suleiman I was the first to initiate reconstruction and renovation work in Jerusalem, and many of the city's buildings were overhauled. Similar to the repairs of this period, the repairs of 1780, 1812 and 1848 were extensive repairs that overhauled many buildings in al-Ḥaram al-Sharīf of Jerusalem. It can be seen that the Ottoman sulṭāns acted with the understanding of Khādim al-Ḥaramayn al-Sharīfayn in a total of twenty repair works in Jerusalem under Ottoman rule. With this understanding, the Ottoman Sulṭāns did not separate Jerusalem from the Ḥaramayn and showed their allegiance to the Muslims of Jerusalem by protecting the Islamic buildings in Jerusalem. The most important factor that mobilised the Ottoman sulṭāns in this regard were the scholars of Jerusalem. It has been noted that the scholars of Jerusalem wrote petitions from time to time to prevent any delay in the repair of the buildings in need of repair in the area of al-Ḥaram al-Sharīf region. In particular, those buildings that could not be repaired by the waqfs to which they belonged were repaired thanks to the reminders of the Jerusalem scholars to the Ottoman Sulṭāns. As a result, the Islamic buildings in Jerusalem, one of the three holiest places for Muslims, have survived for centuries and continue to serve Muslims.

References

  • Ottoman Archive Documents (BOA)
  • Alī Amīrī I Maḥmūd (AE. MHD. I.) 59/6047.
  • Awqāf Defter (EV.d.) 11883; 11901; 13329.
  • Awqāf Ḥaramayn Muḥāsabah (EV. HMH. d.) 6314.
  • Bāb-i Daftarī Bashmuḥāsabah (D. BŞM. BNE. d.) 15920.
  • İrādah Awqāf (İ. EV.) 18/61; 20/23.
  • İrādah Dāhiliye (İ. DH.) 20312; 67451.
  • İrādah Majlis-i Wālā (İ. MVL.) 135/3655.
  • Jawdat Awqāf (C. EV.) 31381; 32106.
  • Jawdat Nāfia (C. NF.) 12/556.
  • Records of Muhimmah (A. DVNS. MHM. d.) 61; 89.
  • Records of Topkapi Palace Museum(TS. MA. d.) 1371.
  • Sadārat Maktūbī (A. MKT.) 4/39.
  • Sadārat Maktūbī Muhimmah (A. MKT. MHM.) 21/25.
  • Shūrā-yı Dawlat (ŞD.) 122/43; 146/21; 146/55; 159/51.
  • Topkapı Sarayı Müzesi Evrak (TS. MA. e.) 528/71.
  • Yildiz Parākandah Records Mutafarriq (Y. PRK. M.) 1/81.
  • The Revival of Heritage and Islamic Research Foundation JERUSALEM
  • Jerusalem Shāria Records (KŞS. d.) 262.
  • Research and Review Works
  • Asalī, Kāmil Jamil. “al-Quds taḥta ḥukm al-Usmāniyyīn (1516-1831)”, al-Quds fi al-tārīkh, I. ed. Kāmil J. al- Asalī. Amman: Menşuratü Vezareti’s-Sekafe, 2009.
  • Balcı, Ramazan. “Sultan II. Abdülhamid Döneminde Kudüs-i Şerif’te Yapılan Islahat Çalışmaları (1896-1905), History Studies, Relationships of the USA and The Great Middle East (Special Issue 2011): 35-64.
  • Başol, Samettin, and Çam, Mevlüt. “Keşif ve Tamir Belgelerinin Osanlı İktisat Tarihi Araştırmaları Açısında Önemi (Konya Şer’iye Sicillerinden Örneklerle), Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM) 27, (Spring 2010): 1- 26.
  • Çakmak, Abdullah. “19. Yüzyılın İkinci Yarısında Hac Organizasyonunun Dönüşümü Bağlamında Mevkib-i Hacc-ı Şerif”. Journal of Kocatepe Islamic Sciences 4, no. 1 (June 2021): 173-191.
  • Dolu, Alaattin and Çakmak, Abdullah. Bir Âlimin Gözünden Kudüs Vakıfları. Ankara: Sonçağ Pub., 2022.
  • Dolu, Alaattin. “Bilād-ı Şam’da Deprem: Kudüs, 30 Ekim 1759, Saat 03.45.” Cihannüma Journal of History and Geography Studies 7, no. 1 (July 2021): 45-66.
  • Erdoğan, Muzaffer. “Osmanlı Devrinde Anadolu Camilerinde Restorasyon Faaliyetleri”, Vakıflar Dergisi 7, (1968): 149-205.
  • Eroğlu Memiş, Şerife. “Osmanlı Kudüs’üne Ait H. 1195/M. 1781 Tarihli Keşif Defteri (Değerlendirme ve Transkripsiyon), Afyon Kocatepe University Journal of Social Sciences 21, no. 3 (September 2019): 720-752.
  • Hasanoğlu, Eldar and Arslantaş, Nuh. Kudüs Vahiyle Kutsanan Şehir, İstanbul: Albaraka Pub., 2023.
  • Kızılaslan, Emine. “Kudüs’te Osmanlı Dönemi (1516-1917) Su Yapıları: Çeşme, Sebil, Şadırvan ve Hamam Mimarisi”. PhD Thesis, Erciyes University Institute of Social Sciences, 2021.
  • Köse, Feyza Betül. “Osmanlı Dönemi Kudüs’ünde Mimari Çalışmaları”, Journal of Theology Faculty of KSU 29 (2017): 27-47.
  • Madran, Emre. “Osmanlı Devletinde ‘Eski Eser’ ve ‘Onarım’ Üzerine Gözlemler”, Belleten 49, no. 195, (1985): 503-546.
  • Myres, David. “An Overview of the Islamic Architecture of Ottoman Jerusalem”, Ottoman Jerusalem The Living City: 1517-1917. ed. Sylvia Auld and Robert Hillenbrand. London: Altajir World of Islam Trust, 2000.
  • Nāʽīmī, Çeşmecizāde Niʽmetullah Çelebi. Fezāʼil-i Kuds (Kudüs’ün Faziletleri). haz. Yasin Coşkun and Menderes Velioğlu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Pub., 2017.
  • Öksüz, Mustafa. “Kanūnī Devrinde Kudüs Sancağı: İnşa ve İhya”, in Suleyman the Lawgiver and His Reign (New Sources, New Approachess). İstanbul: İHÜ Pub., 2020.
  • Sevinç, Tahir. “Mescidü’l-Aksa ve Kubbetüs-Sahre Camilerinde İmar ve Tamir Faaliyetleri (1720 ve 1742)”, Batman University Journal of Life Sciences 6, no. 1 (2016): 111-137.
  • St. Laurent, Beatrice and Riedlmayer, András. “Restorations of Jerusalem and the Dome of the Rock and Their Political Significance, 1537-1928”, Muqarnas 10, (1993): 76-84.
  • van Berchem, Max. Matériaux pour un Corpus inscriptionum Arabicarum, Syrie du Sud. 1: Jérusalem “Ville”. Kairo: 1922.
  • van Berchem, Max. Matériaux pour un Corpus inscriptionum Arabicarum, Syrie du Sud. 2: Jérusalem “Haram”. Kairo: 1925.
  • Yavaş, Doğan. “Mescid-i Aksâ ve Kubbetü’s-Sahre Tamirleri”, İnsanlığın Kırmızı Çizgisi: Kudüs. ed. Mefail Hızlı et al., Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Pub., 2019.
There are 40 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Political and Civilization History of Islam
Journal Section RESEARCH ARTICLES
Authors

Abdullah Çakmak 0000-0002-9246-3373

Publication Date April 30, 2025
Submission Date July 22, 2024
Acceptance Date January 23, 2025
Published in Issue Year 2025Issue: 30 Nisan 2025 ÖZEL SAYI: Kudüs'te İmparatorluk Politikaları: Osmanlı ve İngiliz İdaresinde Kudüs'te Toplum ve Siyaset

Cite

Chicago Çakmak, Abdullah. “The Servants of Salis-I Haramullah: The Repair Activities of the Ottoman Sultans in the Haram of Jerusalem”. Filistin Araştırmaları Dergisi, no. 30 Nisan 2025 ÖZEL SAYI: Kudüs’te İmparatorluk Politikaları: Osmanlı ve İngiliz İdaresinde Kudüs’te Toplum ve Siyaset (April 2025): 127-45.

 This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International LicenseClick for more information.

Indexes / Databases: SCOPUS| EBSCO| INDEX ISLAMICUS| MLA | INDEX COPERNICUS | CEEOL | SCIENTIFIC INDEXING | DRJI | İSAM | ASOS İNDEKS

Filistin Araştırmaları Dergisi- FAD

[Bulletin of Palestine Studies]

[כתב העת ללימודים פלסטיניים]

[مجلة دراسات فلسطينية ]

ISSN: 2587-2532

E-ISSN 2587-1862 

www.filistin.org