Bulletin of Palestine Studies

Abstract

Özet: Yavuz Sultan Selim’in 1516’daki Mercidabık zaferiyle Osmanlı hakimiyetine giren Gazze, dört asır boyunca mezkûr devlet tarafından idare edildi. Bu uzun döneminin ilk yüzyılında tutulan tahrir defterleri, Gazze Sancağı ve etrafında yaşam sürdüren halklar hakkında zengin bilgiler içermektedir. İlgili defterlere dayanarak başta azınlıklar olmak üzere bölge ahalisi hakkında bazı gözlem ve değerlendirmelerde bulunmak mümkündür. Osmanlı egemenliğinin ilk yüzyılı olan on altıncı asırda Müslümanlarla birlikte Hristiyanlar ve Yahudiler Gazze Sancağı’nın muhtelif yerlerinde hayatlarını sürdürmüşlerdir. Sancak bu haliyle üç dinin birlikte yaşadığı bir yer olma özelliğini taşımaktadır. Nitekim bu hususiyetini sadece adı geçen yüzyıl için değil sonraki dönemler için de korumuştur. Nüfus dağılım sıralamasında Müslümanların baskın unsur olduğu demografik yapının ikinci grubunu Hristiyanlar teşkil etmektedir. Yahudiler ise her zaman bu sıralamanın sonunda yer almıştır. Müslümanlar Hristiyanlar gibi hem şehirde hem de kırsal kesimde yerleşik hayat sürmeyi benimsemişlerdir. Yahudiler ise genelde kent merkezinde varlıklarını sürdürmüşlerdir. Gayrimüslim unsurun baskın kısmını oluşturan Hristiyan nüfusun hem sancaktaki yerel ahalinin göçüyle beslendiği hem de Kudüs ile Mısır’dan göç aldığı ve kendi içinde çoğu kez mezhep bazlı muhtelif alt cemaatlere bölündüğü görülmektedir. Gazze kent merkezinde Samirîler ve Rabbanîler olmak üzere iki alt cemaat halinde varlıklını devam ettiren Yahudilerin ise mezhepsel bölünmüşlükleri kayıtlara yansımıştır. Bu makalede Osmanlı egemenliğinin ilk asrında Gazze’de yaşayan Hristiyan ve Yahudiler hakkında başta mufassal tahrir defterleri olmak üzere diğer arşiv kaynaklarına da müracaat edilerek genel bir değerlendirme yapılacaktır. Böylece günümüz dünyasının netameli konularından biri olan Filistin/Gazze meselesine tarihsel bir bakış açısı sağlanmaya çalışılacaktır. İslam toplumunun içinde zimmet akdi çerçevesinde kendilerine yer bulan gayrimüslim cemaatler yüzyıllar içinde yaşanan hâkimiyet değişimlerine rağmen dışarıdan mevcut yapıyı değiştirecek açık bir müdahale olmadığı sürece aynı konumlarını takribi olarak muhafaza etmişlerdir. Filistin’e gelen Yahudi göçleri ve ardından İsrail Devleti’nin kuruluşu mezkûr bölgenin nüfus yapısında doğal olmayan bir değişimin yaşanmasına ve İslam fethi sonrası yüzyıllar içinde tedrici bir şekilde teşekkül eden yapının sarsılmasına yol açmıştır. Bu makalede Osmanlı egemenliğine giriş sonrası Gazze Sancağı’nda ikamet eden gayrimüslim nüfus, tahrir defterlerinin ışığında ele alınarak tarihi seyri incelenecektir. Böylece on altıncı asır kayıtlarının rehberliğinde Yahudi ve Hıristiyanların teşkil ettiği azınlık kesimin değişim ve dönüşümlerinin nasıl cereyan ettiği anlaşılmaya çalışılacaktır.