Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi

Öz

Tamgalar Türklerin dünyayı algılama ve anlamlandırma biçimlerinde kullanılan ve tüm yönleri ile önemli bir kimlik unsurudur. Tamgalarla ilgili araştırmalarda birçok durumlarda Tamgaların Türk yaşamında geçirmiş olduğu evrelere dikkat edilmemektedir. Bu da Tamgaların farklı dönemleri için yapılan yorumlarda bir sıra uyumsuzluklara ve anokronizmalara sebep olmaktadır. Araştırmada ilk olarak Tamgaların Türk kültür hayatındaki yeri ve geçirdiği üç ayrı evredeki anlamları örnekler üzerinden ele alınmıştır. İkinci aşamada Tamgalarla ilişkili olan Tamgaçı mesleği ve onun Türk yaşamındaki yeri üzerinde durulmuştur. Bengi taşlarda geçen birçok adlar, tanımlamalar günümüzde yeni anlamları ile farklı şekillerde kullanılmaktadır. Bu sözcüklerden biri de yazıtlarda geçen “Tamgaçı” ifadesidir. Kelime, Türk Kağanlık yazıtlarında kullanıldığı dönemden günümüze kadar kullanılsa da, zaman içerisinde yerine göre farklı anlamları ifade etmiştir. Bunun sebebi de “Tamgaçı” sözcüğünün kökünü oluşturan “Tamga” kelimesinin Türkler arasında zamanla yazıyı ifade etmemesinden kaynaklanmaktadır. Tamga, Türkler arasında yazı olarak kullanımdan kaltığı için, Tamgaçılık da buna bağlı olarak yazı ile ilgili işleri icra eden meslek grubunu ifade eden bir kelime olmaktan çıkmış, yakın ve farklı anlamlar kazanmıştır. Türkbilim araştırmalarında “Tamgaçı” sözcüğü genel olarak “mühürdar, nişancı” şeklinde yorumlanmaktadır. Ancak bu açıklama kelimenin geçirdiği üçüncü evredeki anlamı üzerinden yapıldığını düşündüğümüz bir yaklaşımdır. İleri sürdüğümüz fikirler içerisinde “Tamgaçı” sözcüğünün Türk Kağanlık yazıtlarında kullanıldığı ve söz konusu dönemdeki anlamı üzerine yapılan geleneksel yoruma itiraz edilmiş, Türk Kağanlığı zamanındaki sosyal ve kültürel hayatına uygun özgün anlamı ortaya çıkarımaya çalışılmıştır. Bunu yaparken “Tamgaçı” sözcüğünün yazılı metinlerde ilk kullanıldığı yer olan Türk Kağanlık yazıtlarında ne anlamda kullanıldığı ve bir meslek grubu olarak Tamgaçıların hangi işleri icra ettikleri meselesi üzerinde durulacaktır. Aynı zamanda “Tamgaçı” sözcüğünün geçtiği ilgili metinlerin bağlamı incelenecek, yazıtlarda geçen diğer mesek grubu adlarının Tamgaçı mesleği ile olan bağlılığı dikkate alınacaktır. “Tamgaçı” sözcüğünün anlamlandırılması doğrudan dönemin Türkçesi ve yazıtlarda ifade edilen sosyal yapı dikkate alınarak yapılacaktır.