Öz
Kırım tarihine dair yapılmış ve yapılacak olan çalışmalar, sahip olduğu zaman ve mekân genişliği itibarıyla kapsamlı araştırmaları gerektirmektedir. Jeopolitik konumu sebebiyle bir karşılaşma sahası olan Kırım’daki Türk varlığının tarihi devirleri içerisinde Kırım Hanlığı dönemi pek çok yönüyle ön plana çıkmaktadır. Özellikle Osmanlı himayesine geçişinden (1475) Rus ilhakına (1783) kadar geçen zaman zarfında kendi dinamiklerine ilave olarak bölgesel güçler arasındaki konumu hanlık idaresinin Kırım dışındaki merkezlerle de münasebetlerde bulunmasını beraberinde getirmiştir. Dr. Abdullah Zihni Soysal Hanlık devri Kırım tarihini bu dış merkezlerden biri olan Polonya (Lehistan)’da yapmış olduğu araştırmalarıyla tetkik etmiş önemli bir isimdir. Krakow Üniversitesi’ndeki doktora öğrenimi sırasında Polonya’daki arşiv ve kütüphaneleri dönemin şartları nispetinde etraflı bir şekilde tetkik eden Abdullah Zihni Soysal’ın Kırım Hanlığı ve Kırım-Lehistan münasebetlerini ele alan çeşitli eserleri ve makaleleri mevcuttur. Tarih disiplinin yanı sıra muhaceretteki Kırım Türklüğünün bir temsilcisi olarak siyasi alanda da adını duyurmuştur. Bu yönüyle Promete hareketinin içinde bulunup Kırım istiklâl davasına hizmet ederken kendisi de yakın dönem Kırım tarihinin bir parçası olarak yerini almıştır.
Anahtar Kelimeler
Abdullah Zihni Soysal Kırım Kırım Hanlığı Kırım-Lehistan İlişkileri Türk dünyası
Kaynakça
- Abdullah Zihni, “Türk Tarihine Ait Vesikalar”, Emel, Ekim 1930, S. 19, s. 205-207.
- ____________, “Tatarlarla Lehlilerin Tarihi Münasebetleri”, Emel, S. 7, Nisan 1931, s. 347-351.
- ____________, “Kırım Hanlarıyla Polon Krallarının Siyasi Münasebetleri”, Emel, S. 12, Haziran 1931, s. 405-409.
- ____________, “Tarih Sahifeleri”, Emel, S. 5, Mayıs 1932, s. 6-16.
- ____________, “Kilka Jarłyków Tatarskich z Czasów Jana Kazimierza”, Rocznik Tatarski, Tom I, Wilno 1932, s. 209-214.
- ____________, “Bir Leh Kolonelinin Kırım Hatıratı”, Emel, S. 6, Haziran 1934, s. 1-7.
- ____________, “Kırım’ın Türkiye ve Lehistan İle Münasebatı”, Emel, S. 8, Ağustos 1935, s. 8-18.
- ____________, “Z Dziejów Korespondeneji Dyplomatycznej Między Krymem a Polską w XVII w.”, Rocznik Tatarski, Tom II, Wilno 1935, s. 400-406.
- ____________, “Tatarlara Dair Bazı Mülâhazalar (I)”, Emel, S. 3, Mart 1936, s. 9-16.
- ____________, “Tatarlara Dair Bazı Mülâhazalar (II)”, Emel, S. 4, Nisan 1936, s. 16-19.
- ____________, “Tatarlara Dair Bazı Mülâhazalar (III)”, Emel, S. 5, Mayıs 1936, s. 9-12.
- ____________, “Promete Milletlerinin Dil Kongresi, Emel, S. 7, Temmuz 1936, s. 16-33.
- ____________, “Tatarlara Dair Bazı Mülâhazalar (VII)”, Emel, S. 10, Ekim 1936, s. 8-13.
- ____________, “Tatarlar Ezbraj Önünde (I)”, Emel, S. 11, Kasım 1936, s. 10-15.
- ANDİCAN, A. Ahat, Osmanlı’dan Günümüze Türkiye ve Orta Asya, Doğan Kitap, İstanbul, 2009.
- ASANOVA, Dilâra - Elvedin Çubarov, “Spetsposeleniye’lerde”, Qırım Tarihı, Aqmescid 2009, Tezis Neşriyatı, s. 63-66.
- ASANOVA, Dilâra, “Qara Yüzyıllıq (1783-1883)”, Qırım Tarihı, Tezis Neşriyatı, Aqmescid 2009, s. 113-117.
- AYKUT, Ayhan, “İslâm-Türk Ansiklopedisi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 23, İstanbul 2001, s. 57-58.
- BALA, Mirza, “Kırım”, İslâm Ansiklopedisi, C. 6, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1964, s. 741-746.
- Bursalı Mehmed Tahir, İdâre-i Osmâniye Zamânında Kırım Müellifleri, Haz. Mehmet Sarı, Kocatepe Akademi Yayınları, Afyonkarahisar 2015.
- EREN, Nermin, “Crimean Tatar Communities Abroad”, The Tatars of Crimea: Return To The Homeland, Ed. Edward A. Allworth, Duke University Press, Durham and London 1998, s. 323-350.
- FISHER, Alan, Kırım Tatarları, Çev. E. B. Özbilen, Selenge, İstanbul 2009, s. 30.
- GÓRKA, Olgierd, “Uwagi Orjentacyjne o Tatarach Polskich i Obcych” , Rocznik Tatarski, Tom II, Wilno 1935, s. 145-198.
- GÖZAYDIN, Ethem Feyzi, Kırım. Kırım Türklerinin Yerleşme ve Göçmeleri, Vakit Matbaası, İstanbul 1948.
- İNALCIK, Halil, Yeni Vesikalara Göre Kırım Hanlığının Osmanlı Tâbiliğine Girmesi ve Ahidnâme Meselesi, TTK, Ankara 1944.
- _____________, “Kırım Hanlığı”, İslâm Ansiklopedisi, C.6, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1964, s. 746-756.
- _____________, “Kalgay”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 24, İstanbul 2001, s. 259.
- KERİM, İsmail Asanoglu, “Dergi Jurnalında Edige Kırımalnın Eki Makalesine Dair Malumat”, Krımskoe İstoriçeskoe Obozrenie, № 2, 2014, s. 169-177.
- KIRIMAL, Edige, Der Nationale Kampf der Krimtürken, Veriag Lechte, Emsdetten (Westfalen) 1952.
- _____________, Kırımda Türk Katliamı (Kırımda Türklere Yapılan Korkunç Zulmün Hazin Hikayesi), Toprak Yayınları, İstanbul 1962.
- Kırımlı Cafer Seydahmet, “Kırım İstiklâl Davası”, Emel, S. 12, Haziran 1930, s. 117-119. ____________________, “İlk Söz”, Emel, S. 4, Nisan 1938, s. 1-5.
- KIRIMLI, Hakan, Kırım Tatarlarında Millî Kimlik ve Millî Hareketler (1905-1916), TTK, Ankara 2010.
- KOŁODZIEJCZYK, Dariusz, The Crimean Khanate and Poland-Lithuania. International Diplomacy on the European Periphery (15th-18th Century). A Study of Peace Treaties Followed by Annotated Documents, Leiden: Brill, 2011.
- KURAT, Akdes Nimet, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivindeki Altın Ordu, Kırım ve Türkistan Hanlarına Ait Yarlık ve Bitikler, Burhaneddin Matbaası, İstanbul 1940.
- MUCHLIŃSKI, Antoni, “Zdanie Sprawy o Tatarach Litewskich: Przez Jednego z Tych Tatarów Złożone Sułtanowi Sulejmanowi, w r. 1558”, Teka Wileńska, nr 4, Wilno 1858, s. 241-272.
- _____________, “Zdanie Sprawy o Tatarach Litewskich: Przez Jednego z Tych Tatarów Złożone Sułtanowi Sulejmanowi, w r. 1558”, Teka Wileńska, nr 5, Wilno 1858, s. 121-179.
- ______________, “Zdanie Sprawy o Tatarach Litewskich: Przez Jednego z Tych Tatarów Złożone Sułtanowi Sulejmanowi, w r. 1558”, Teka Wileńska, nr 6, Wilno 1858, s. 139-183. MÜHLEN, Patrik Von Zur, Gamalıhaç İle Kızılyıldız Arasında, Çev. E. B. Özbilen, Mavi Yayınları, Ankara 1984.
- ODABAŞ, Habibullah, “İki 25 Yıl”, Okuv İşleri, S. 4-5, Nisan-Mayıs 1926, s. 77-85.
- ORTAY, Selim, O Niepodległość Krymu, Wschód, Warszawa 1936.
- ORTAYLI, İlber, "XVIII. Yüzyıl Türk-Rus İlişkileri", Türk-Rus İlişkilerinde 500 Yıl (1491-1992), TTK, Ankara 1999, s. 125-134. OTAR, İbrahim, “Polonya’da Kırım İstiklâli Yolunda”, Emel, S. 5, Mayıs 1935, s. 15-25.
- OTAR, İsmail-Ömer Özcan, Cafer Seydahmet Kırımer’in Günlüğü, Polatlı Uyum Ajans, Ankara 2003.
- ÖZCAN, Ömer, “Dr. Abdullah Zihni Soysal’ın Hatıratı, Emel’imiz Kırım, S. 46 (Ocak-Şubat-Mart), Ankara 2004, s. 30-39.
- ____________, “İsmail Otar”, Türk Yurdu, Eylül 2011, S. 289, https://www.turkyurdu.com.tr/yazar-yazi.php?id=1656 , Erişim Tarihi: 24.05.2020.
- ÖZCAN, Kemal, Sovyet Belgelerinde Kırım Dramı, Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Merkezi Yayınları, İstanbul 2007.
- ÖZTÜRK, Yücel, Özü’den Tuna’ya Kazaklar 1, Yeditepe, İstanbul 2004.
- _____________, “Kazak Tarihi ile Türk Tarihinin Ortak Dinamikleri”, Türkiye-Ukrayna İlişkileri Kazak Dönemi (1500-1800), Ed. V. Melnik, M. Alpargu, Y. Öztürk, F. Turanlı, M. B. Çelik, Çamlıca, İstanbul 2015, s. 311-330.
- PRITSAK, Omeljan, İlk Türk-Ukrayna İttifakı (1648), İlmî Araştırmalar, S. 7, İstanbul 1999, s. 255-284.
- Rocznik Tatarski, Tom I, Wilno 1932.
- SMİRNOV, V. D., Osmanlı Dönemi Kırım Hanlığı, Çev. D. A. Batur, İstanbul 2016.
- SOYSAL, Dr. Abdullah Zihni, Z Dziejów Krymu - Polityka, Kultura, Emigracja, Wschód, Warszawa 1938.
- ________________________, Jarłyki Krymskie z Czasów Jana Kazimierza, Wschód, Warszawa 1939.
- ________________________, Kırım Türk Kültürü, Gayret Basımevi, İstanbul 1941.
- Şehab Nezihî, Yirminci Asırda Tatar Millet-i Mazlumesi, Müşterekülmenfaa Osmanlı Şirketi Matbaası, İstanbul 1328 (1910).
- Türk Amacı, Birleştirilmiş Tıpkıbaskı, S. 1-8, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2018.
- ÜLKÜSAL, Müstecip, Kırım Türk-Tatarları (Dünü, Bugünü, Yarını), Baha Matbaası, İstanbul 1980.
- _________________, “Rusya’nın Kırım’ı İlhakının 200. Yılı”, Emel, S. 135, 1983, s. 3-11.
- ÜREKLİ, Muzaffer, Kırım Hanlığı’nın Kuruluşu ve Osmanlı Himâyesinde Yükselişi (1441-1569), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1989.
- Yazarı yok, “Promete Cephesi”, Emel, S. 7, Temmuz 1938, s. 31-35.
- ________, “Promete Meselesi”, Emel, S. 8, Ağustos 1938, s. 33-34.
- YETİŞ, Kâzım, “Çınaraltı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 8, İstanbul 1993, s. 302-303.
- http://bibliotekatatarska.pl/rocznik-tatarow-polskich/, Erişim Tarihi: 04.06.2020.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 27 Aralık 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020 Cilt: 5 Sayı: 2 |
