Studies of The Ottoman Domain (Osmanlı Hakimiyet Sahası Çalışmaları)

Öz

Merzifon‘daki Ermenilerin meslekleri hakkında yapılan bu çalışmayla,
Osmanlı Devletindeki azınlıklar arasında ayrıcalıklı oldukları ifade
edilen Ermenilerin iştigal ettikleri meslekler ile birlikte yaşadıkları
Müslümanların meslek farklılıklarının ortaya konulması amaçlanmıştır.
İncelediğimiz dönemde Amasya sancağının önemli kazalarından birisi olan
Merzifon’da 9 mahallede ikamet eden Ermenilerin, Anadolu’nu en eski
kavimlerinden birisi olarak coğrafyadaki varlıkları Türkler öncesine
dayanmaktadır. Anadolu’nun Türkler tarafından fethiyle diğer bölgelerde
olduğu gibi burada da Türklerle Ermenilerin birlikte yaşayışları
başlamıştır.
Tanzimat’ın ilanıyla ekonomik alanda devletin potansiyelinin ortaya
çıkarılması düşüncesiyle emlak, arazi ve temettuat sayımları
yapılmıştır. Ahalinin ismi, mesleği, tüccar ve esnaf ise yıllık
gelirleri gibi bilgilerin kaydedildiği sayımlar mahalle bazında
yapılarak, bu bilgileri ihtiva eden defterler düzenlenmiştir.
Merzifon’da da yapılan bu uygulama sonrasında, Ermenilerin Müslümanlarla
birlikte 6 ve kendilerinin yaşadıkları 3 mahallede aynı şekilde
sayımlar yapılmıştır. İşte çalışmamıza konu olan Ermeni mesleklerini
değerlendireceğimiz kaynakta bu sayımlar sonrasında oluşturulan ve adına
“Temettuat Defterleri” denilen defterler olacaktır.
Merzifon temettuat defterlerinden yaptığımız tespitler göre Ermenilerin
ikamet ettikleri mahallelerde 18 değişik özellikte iş yerine sahip
oldukları ve bunların çoğunun da niteliği belli edilmeyen dükkânlar
olduğu görülmektedir. Ayrıca kumaş kenarlarına süs yapılan ve “Turreci”
adı ile anılan tek dükkânında Ermenilere ait olduğu anlaşılmaktadır.
Osmanlı şehirlerinde meslek erbaplarının dini ayrım gözetmeksizin kendi
aralarında oluşturdukları esnaf birlikleri vardı. Dolayısıyla Ermeni
esnaflarda bu birliklere üye idiler. Böylece Ermeni esnaflar köylülerin
ürettikleri, zanaatkârların imal ettikleri ve tüccarlardan alarak kar
amacıyla satılan malların tüketicilere ulaşımının sağlandığı
dükkânlardaki mesleki faaliyetlerini güven içerisinde sürdürmüşlerdir.
Merzifon’daki Ermeni hane reislerinden 536’sı bölgenin coğrafi özelliği
ve ekonomik yapısına uygun üretim yapan, hizmet sunan ve ticari
faaliyet içerisinde olan 75 değişik meslekle iştigal ederek, hem
kendilerinin hem de şehir ve çevresinin ihtiyaçlarını karşılamaya
yönelik faaliyetlerde bulunmuşlardır. Mesleklerin çeşidinin
fazlalığından dolayı bunları: işçilikle, zanaat ve ticaretle ilgili ve
görevliler şeklinde gruplandırabiliriz. Bu gruplar içerisinde 469 hane
reisi zanaat ve ticaretle, 55’i işçilikle ve 12’si ise görevli
mesleklerini yaptıkları anlaşılmaktadır. Şehirde Ermeniler,
Müslümanlarla aynı meslekleri yaptıkları gibi farklı mesleklerle de
iştigal etmişler. Aynı esnaf birlikleri üyesi olduklarından farklı
mesleklerdeki hizmetlerden karşılıklı olarak faydalanmışlardır.
Ermeniler mesleki faaliyetlerini, ticari ilişkilerin gerektirdiği
rekabet içerisinde hem şehir yöneticilerinin hem de merkezi yönetimin
desteği ile sürdürmüşlerdir. Değerlendirdiğimiz dönemde iki unsurun
ilişkilerinin dış güçlerin teşvik ve tahrikleriyle güvensiz bir ortama
içerisine girdiyse de ticaretin gerekli kıldığı kural ve kaideler
istikametinde iyi ilişkiler devam ettirilebilmiştir.