Karadeniz Araştırmaları

Öz

Altın Orda Devleti’nin haleflerinden biri olan Kırım Hanlığı da tıpkı se- lefi gibi Moskova çarlarından haraç alıyordu. Muhtelif isimlerle anılan bu haraçlar ödenmediği takdirde Kırım atlıları Rusların yaşadıkları bölgelere yağma akınları düzenleyip meskûn mahalleri talan ediyor- lardı. Türk-Tatarlara Ödenen haraçların miktarı ve mahiyeti ise Kırım Hanlığı ile Moskova Çarlığı arasındaki güçler dengesiyle doğrudan alâkalıydı. Filvaki Kırım hanlarının Rusları çarlarını kendilerine öde- meye icbar ettikleri haraç türlerinden biri de “Tiş/Tiyiş” isimli senevî vergi idi. Kırım Hanlığı kaleminden çıkmış diplomatik belgelerde de sıklıkla geçen bahse konu vergi terimi bilhassa XIX. yüzyılın ilk yarı- sından itibaren Rus şarkiyatçılar arasında tartışma konusu olmuştur. Taşıdığı tarihî ehemmiyet nazar-ı itibara alınırsa, XVI. ve XVII. yüzyıl- larda Kırım devlet ricalinin önemli gelir kaynaklarından olan “Tiş/Tiyiş” tabirinin irdelenmeye muhtaç bir vergi terimi olduğu açık- tır. Öte yandan, en eski çağlardan beri önemli bir ticarî emtia olan mors dişi Osmanlı İmparatorluğu’nda da rağbet görmüştü. Nitekim Osmanlı mahkeme kayıtlarında bu egzotik ürünle ilgili kayıtlar mev- cuttur. Kırım ve Osmanlı topraklarından başka Avrupa pazarına da gi- ren mors dişinin her devirde önemini koruduğu anlaşılmaktadır.