Öz
Some of the allegations made by the Allies about Ahmed Cemal Pasha, one of the most influential figures of the Committee of Union and Progress, who was appointed as the commander-in-chief of the 4th Army and governor general of the Syrian District during the First World War, constitute a remarkable series among the British correspondence. Communication between Cemal Pasha, one of the most important figures of the Committee of Union and Progress and Minister of the Navy on the eve of the war, and the British ambassador, Contains noteworthy claims about Cemal Pasha. The British suspicious of Cemal Pasha, soon after the meetings between the British Ambassador Louis Mallet who was in Istanbul during the Ottoman Empire’s neutrality period and Cemal Pasha were transmitted to London. This doubt/perception was discussed in various forms in correspondence until the end of 1915. Of course, after Cemal Pasha was appointed as the 4th Army Commander and the Governor-General of Syria and Arabia, the activities he engaged in or carried out in the military-political field were influential in different ways in the emergence of these allegations. The activities of the construction of cities, education, and establishment of health institutions appeared to be more than the initiatives of a governor. To this end, focuses on the purposes these allegations that emerged under the conditions of the period along with looking at the reasons of the claims. This study will scrutinize the question of whether there was authentic intelligence information about Cemal Pasha, or whether the information and perceptions of the British intelligence units about the past were effective on the basis of the allegations about Cemal Pasha that he "planned a revolt against the government" while on duty. In this context, starting from the eve of the First World War, the position and role of Cemal Pasha in the Ottoman- England-oriented developments will be emphasized, followed by an examination of the speculations about him during his duty as the 4th Army commander as reflected in the British sources. This paper offers a new critique of Cemal Pasha's claims to the Kingdom of Syria, whose practices, especially during World War I, have been dealt with in different ways in different studies. The main sources of the study will be Turkish and English archival documents, memoirs, press copies and other sources.
Anahtar Kelimeler
Committee of Union and Progress Cemal Pasha Ottoman Empire Syria.
Kaynakça
- ATASE; Genelkurmay Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Dairesi Başkanlığı Arşivi,
- K:162, D: 714, F:46, B:1.
- BOA; Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (İstanbul)
- Hariciyye Siyasi (HR.SYS)., 2289/39, Dahiliyye Şifre (DH.ŞFR), 47/422. BOA, MF.MKT., 1221-61.
- TNA; The National Archives (Londra-İngiltere)
- TNA, FO, 371/2146, FO, 371/2490, FO, 371/2492, FO 371/2767, FO, 371/3058, FO 371/3048, 272296
- CAB, 37/139/63.
- Adamof 1972 A. A. Adamof, Sovyet Devlet Arşivi Gizli Belgelerinde Anadolu’nun Taksimi Plânı, Belge Yay., İstanbul.
- Ahmad 2007 Feroz Ahmad, Bir Kimlik Peşinde Türkiye, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul
- Ahmad 2020 Feroz Ahmad, Jön Türkler. Osmanlı İmparatorluğu’nu Kurtarma Mücadelesi 1914-1918, (Çev. Tansel Demirel), Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul.
- Aksakal 2010 Mustafa Aksakal, Harbi Umumi Eşiğinde Osmanlı Devleti Son Savaşına Nasıl Girdi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul.
- Akyürek 2019 Hüseyin Aziz Akyürek, İstihbarat Savaşları. Birinci Dünya Savaşı’nda Suriye ve Lübnan’da Casusluk Faaliyetleri, (Yay. Haz. Polat Safi), Kronik Kitap, İstanbul.
- Aliye 2008 Aliye Savaş Mahkemesi Notları, Arap İhtilâli ve Şam Mahkemesi, (Çev.Cahit Kayra), Yeditepe Yay., İstanbul.
- Antonius 2021 George Antonius, Arap Uyanışı. Arap Ulusal Hareketi’nin Öyküsü, Çev. Mehmet Akif Koç, Muhammed Karakuş, Selenge Yay, İstanbul.
- Artuç 2008 Nevzat Artuç, “1915 Ermeni Olaylarına Farklı Bir Bakış”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 2008, s. 54-65.
- Artuç 2019 Nevzat Artuç, Cemal Paşa Askeri ve Siyasi Hayatı, TTK Yay., Ankara.
- Atay 1943 Falih Rıfkı Atay, Zeytindağı, Remzi Kitabevi, Ankara.
- Ballobar 2011 Conde de Ballobar, Jerusalem in World War I. The Palestine Diary of a European Diplomat, (Ed. Manzano Moreno and Roberto Mazza), I.B. Tauris, London, New York.
- Bayur 1991 C. III, K: II Yusuf Hikmet Bayur, Türk İnkılâbı Tarihi, C. III, K: II, TTK Yay., Ankara
- Burak 2004 Durdu Mehmet Burak, Birinci Dünya Savaşı’nda Türk- İngiliz İlişkileri (1914-1918), Babil Yay. İstanbul.
- Cavid Bey 2015 Cavid Bey, Meşrutiyet Ruznâmesi, C. II, (Yay. Haz. Hasan Babacan, Servet Avşar), TTK Yay., Ankara.
- Cemal Paşa 2006 Hatıralar, (Haz: Alpay Kabacalı), Türkiye İş Bankası Yay., 3. Baskı İstanbul.
- Çiçek 2015 Talha Çiçek, “Myth of the Unionist triumvirate The formation of the CUP factions and their impact in Syria during the Great War”, Syria in World War I: Politics, Economy and Society, Routledge, London, New York. (s.9-36)
- Çiçek 2016 Talha Çiçek, “The Holy War in Syria: Cemal Pasha and the
- Ottoman Plan to conquer Egypt in the First World War”, War&Society, 35 (1), s. 39-53.
- Çiçek 2020 Talha Çiçek, Cemal Paşa Suriye’de. Birinci Dünya Savaşı Yılları, Kronik Kitap, İstanbul.
- Çolak 2019 Mustafa Çolak, Komitenin Kahramanı Enver Paşa, Yeditepe Yay., İstanbul.
- el-Fevvaz 2022 Küleyb Suûd el-Fevvaz Şerîf Hüseyin ve Osmanlılar Arasındaki Yazışmalar (1908-1917), (Çev. Ebu Bekir Dilli), Selenge Yay.
- el-Kevkeb 1916 el Kevkeb, 23 Safer sene 1335 (19 Aralık 1916).
- el-Ubeydi 2018 es-Seyyid Muhammed Habîb el-Ubeydi, Payitahtta Nutuklarım, Cemal Paşa’yı Yüceltme Amacıyla Yazılmış bir Risale, (Haz. Nevzat Artuç), Kronik Kitap, İstanbul.
- Emir Şekip Arslan 2005 İttihatçı Bir Arap Aydınının Anıları; Emir Şekip Arslan, (Ter.Halit Özkan), Klasik Yay., İstanbul.
- Erden 2003 Ali Fuad Erden, Birinci Dünya Savaşında Suriye Hatıraları, (Yay. Haz: Alpay Kabacalı), Türkiye İş Bankası Yay., İstanbul.
- Hale 2012 William Hale, Turkish Foreign Policy Since 17740, Routledge, London, New York.
- Heller 1976 Joseph Heller, “Sir Louis Mallet and the Ottoman empire: the road to war”. Middle Eastern Studies, 12(1), s. 3- 44.
- Kayalı 2000 Hasan Kayalı, Arabs and Young Turks. Ottomanism, Arabism and Islamism in the Ottoman Empire 1908-1918, University of California pres, Berkeley, Los Angeles, London.
- Kayalı 2021 Hasan Kayalı, Imperial Resilience The Great War’s End, Ottoman Longevity, and Incidental Nations, University of California Press, California.
- Kévorkian 2011 Raymond Kévorkian, The Armenian Genocide. A Complete History, I.B. Tauris, London 2011.
- Kutay 1964 Cemal Kutay, Üç Paşalar Kavgası, İstanbul.
- Lawrence 1991 T.E Lawrence, Bilgeliğin Yedi Sütunu, Bir Casusun Anıları, (Çev. Yusuf Kaplan), Rey Yay., İstanbul.
- Lewis 1961 Bernard Lewis, Emergence of Modern Turkey, Oxford University Press, London, Oxford, New York.
- Morgenthau 1919 Henry Morgenthau, Ambassador Mergenthau’s Story, Doubleday, Page&Company, New York.
- Naeh 2011 Yaron Ben Naeh, “The zionist struggle as reflected in the jewish press in İstanbul in the aftermath of the Young Turk revolution, 1908–18”, Late Ottoman Palestine. The Period of Young Turk Rule, Edited by Yuval Ben-Bassat and Eyal Ginio, I.B Tauris, London, New York 2011, ss. 241-257.
- Polat 2015 Ü. Gülsüm Polat, Osmanlı Devleti ve İngiltere Ekseninde I. Dünya Savaşı Yıllarında Mısır, ATAM Yay., Ankara.
- Polat 2019 Ü. Gülsüm Polat, Türk-Arap İlişkileri. Eski Eyaletler Yeni Komşulara Dönüşürken 1914-1923, Kronik Kitap, İstanbul.
- Polat 2021 Ü. Gülsüm Polat, I. Dünya Savaşı Yıllarında Kanal Harekâtları (Hazırlık-Harekât-Netice), Selenge Yay., İstanbul.
- Rogan 2008 Eugene Rogan, Araplar. Bir Halkın Tarihi, Pegasus, İstanbul.
- Rogan 2015 Eugene Rogan, The Fall of the Ottomans. The Great War in the Middle East, Basic Books, New York.
- Tamari 2011 Salim Tamari, Year of the locust: a soldier’s diary and the erasure of Palestine’s Ottoman past, University of California Press, London, England.
- Tauber 1993 Eliezer Tauber, The Arab Movements in World War I, Frank Cass, London.
- The Arab Bulletin 1986 Bulletin of the Arab Bureau in Cairo, 1916-1919, Vol. I, London
- The Times 1915 “A Turkish Ruler. Djemal Pasha and his rival. German Influence lost”, The Times, 7 Ağustos 1915.
- The Treatment of Armenians in the Ottoman Empire, Documents Presented to Viscount Grey of Fallodon 1916, Hodder and Stoughton, London, New York and Toronto.
- Theunissen 2016 Hans Theunissen, “War, Propaganda and Architecture: Cemal Pasha’s Restoration of Islamic Architecture in Damascus during World War I”, Jihad and Islam in World War I, (Edited by: Erik-Jan Zürcher), Leiden University Press, Leiden.
- Weber 1970 Frank Weber, Eagles on the Crescent: Germany, Austria and the Diplomacy of the Turkish Alliance, 1914-1918, Cornell University Press, Ithaca, New York, London.
Öz
Öz
Birinci Dünya Savaşı başlarında IV. Ordu Komutanı ve Suriye genel valisi olarak görevlendirilen İttihad ve Terakki Cemiyeti’nin en etkili isimlerinden Ahmed Cemal Paşa hakkında İtilaf devletleri tarafından ortaya atılan bazı iddialar özellikle İngiliz belgeleri arasında dikkat çeken bir seriyi oluşturmaktadır. İttihat ve Terakki’nin en önemli liderlerinden birisi olan ve savaş arifesinde Bahriye Nazırı olarak görev yapan Cemal Paşa’nın İngiliz elçisi ile kurduğu iletişimden başlayarak, üzerinde durulan konular Cemal Paşa hakkında ilginç iddiaları barındırmaktadır. Osmanlı Devleti’nin tarafsız olduğu günlerde İstanbul’da bulunan İngiliz Elçisi L. Mallet ile Cemal Paşa arasında gerçekleşen görüşmelerin Londra’ya iletilmesi İngilizlerin Cemal Paşa hakkında geliştirecekleri kuşkunun başlangıcını oluşturmuştur. Bu kuşku/algı 1915 sonuna kadar yazışmalarda çeşitli biçimlerde ele alınmıştır. Elbette bu iddiaların ortaya çıkmasında Cemal Paşa’nın IV. Ordu Kumandanı ve Suriye ve Arabistan Genel valisi olarak görevlendirilmesinden sonra askeri-siyasi alanda giriştiği yahut gerçekleştirdiği faaliyetler farklı biçimlerde etkili olmuştur. Şehirlerin imarı, eğitim, sağlık kurumları tesis edilmesi faaliyetleri bir valinin girişimlerinden fazlası olduğu imajını beslemiştir. Buradan hareketle bu çalışmada söz konusu iddiaların sebepleri üzerinde durulurken dönemin şartlarında hangi amaçlarla ortaya atılmış/çıkmış olabilecekleri üzerinde durulacaktır. Cemal Paşa hakkında bu görevi sırasında ortaya çıkan “Hükümete karşı bir isyan planladığı” yönünde iddiaların temelinde Cemal Paşa ile ilgili sahih istihbar bilgiler mi vardı yoksa daha çok İngiliz istihbarat birimlerinin geçmişe yönelik bilgi ve algıları mı etkiliydi sorusu üzerinde odaklanılacaktır. Bu bağlamda I. Dünya Savaşı arifesinden başlayarak Osmanlı Devleti-İngiltere eksenli gelişmelerde Cemal Paşa’nın yeri ve rolü üzerinde durulacak ve arkasından IV. Ordu kumandanlığı görevi esnasında hakkında yapılan spekülasyonlar İngiliz kaynaklarına yansıdığı şekliyle irdelenecektir. Özellikle I. Dünya Savaşı yıllarındaki uygulamaları farklı çalışmalarda değişik biçimlerde ele alınmış olan Cemal Paşa’nın İngiliz kaynaklarındaki iddialar bağlamında yeni bir kritiği yapılacaktır. Çalışmanın ana kaynaklarını Türk ve İngiliz arşiv belgeleri, hatıratlar, basın nüshaları ve diğer kaynaklar oluşturacaktır.
Anahtar Kelimeler
İttihat ve Terakki Cemiyeti Cemal Paşa Osmanlı Devleti Suriye.
Kaynakça
- ATASE; Genelkurmay Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Dairesi Başkanlığı Arşivi,
- K:162, D: 714, F:46, B:1.
- BOA; Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (İstanbul)
- Hariciyye Siyasi (HR.SYS)., 2289/39, Dahiliyye Şifre (DH.ŞFR), 47/422. BOA, MF.MKT., 1221-61.
- TNA; The National Archives (Londra-İngiltere)
- TNA, FO, 371/2146, FO, 371/2490, FO, 371/2492, FO 371/2767, FO, 371/3058, FO 371/3048, 272296
- CAB, 37/139/63.
- Adamof 1972 A. A. Adamof, Sovyet Devlet Arşivi Gizli Belgelerinde Anadolu’nun Taksimi Plânı, Belge Yay., İstanbul.
- Ahmad 2007 Feroz Ahmad, Bir Kimlik Peşinde Türkiye, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul
- Ahmad 2020 Feroz Ahmad, Jön Türkler. Osmanlı İmparatorluğu’nu Kurtarma Mücadelesi 1914-1918, (Çev. Tansel Demirel), Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul.
- Aksakal 2010 Mustafa Aksakal, Harbi Umumi Eşiğinde Osmanlı Devleti Son Savaşına Nasıl Girdi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul.
- Akyürek 2019 Hüseyin Aziz Akyürek, İstihbarat Savaşları. Birinci Dünya Savaşı’nda Suriye ve Lübnan’da Casusluk Faaliyetleri, (Yay. Haz. Polat Safi), Kronik Kitap, İstanbul.
- Aliye 2008 Aliye Savaş Mahkemesi Notları, Arap İhtilâli ve Şam Mahkemesi, (Çev.Cahit Kayra), Yeditepe Yay., İstanbul.
- Antonius 2021 George Antonius, Arap Uyanışı. Arap Ulusal Hareketi’nin Öyküsü, Çev. Mehmet Akif Koç, Muhammed Karakuş, Selenge Yay, İstanbul.
- Artuç 2008 Nevzat Artuç, “1915 Ermeni Olaylarına Farklı Bir Bakış”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 2008, s. 54-65.
- Artuç 2019 Nevzat Artuç, Cemal Paşa Askeri ve Siyasi Hayatı, TTK Yay., Ankara.
- Atay 1943 Falih Rıfkı Atay, Zeytindağı, Remzi Kitabevi, Ankara.
- Ballobar 2011 Conde de Ballobar, Jerusalem in World War I. The Palestine Diary of a European Diplomat, (Ed. Manzano Moreno and Roberto Mazza), I.B. Tauris, London, New York.
- Bayur 1991 C. III, K: II Yusuf Hikmet Bayur, Türk İnkılâbı Tarihi, C. III, K: II, TTK Yay., Ankara
- Burak 2004 Durdu Mehmet Burak, Birinci Dünya Savaşı’nda Türk- İngiliz İlişkileri (1914-1918), Babil Yay. İstanbul.
- Cavid Bey 2015 Cavid Bey, Meşrutiyet Ruznâmesi, C. II, (Yay. Haz. Hasan Babacan, Servet Avşar), TTK Yay., Ankara.
- Cemal Paşa 2006 Hatıralar, (Haz: Alpay Kabacalı), Türkiye İş Bankası Yay., 3. Baskı İstanbul.
- Çiçek 2015 Talha Çiçek, “Myth of the Unionist triumvirate The formation of the CUP factions and their impact in Syria during the Great War”, Syria in World War I: Politics, Economy and Society, Routledge, London, New York. (s.9-36)
- Çiçek 2016 Talha Çiçek, “The Holy War in Syria: Cemal Pasha and the
- Ottoman Plan to conquer Egypt in the First World War”, War&Society, 35 (1), s. 39-53.
- Çiçek 2020 Talha Çiçek, Cemal Paşa Suriye’de. Birinci Dünya Savaşı Yılları, Kronik Kitap, İstanbul.
- Çolak 2019 Mustafa Çolak, Komitenin Kahramanı Enver Paşa, Yeditepe Yay., İstanbul.
- el-Fevvaz 2022 Küleyb Suûd el-Fevvaz Şerîf Hüseyin ve Osmanlılar Arasındaki Yazışmalar (1908-1917), (Çev. Ebu Bekir Dilli), Selenge Yay.
- el-Kevkeb 1916 el Kevkeb, 23 Safer sene 1335 (19 Aralık 1916).
- el-Ubeydi 2018 es-Seyyid Muhammed Habîb el-Ubeydi, Payitahtta Nutuklarım, Cemal Paşa’yı Yüceltme Amacıyla Yazılmış bir Risale, (Haz. Nevzat Artuç), Kronik Kitap, İstanbul.
- Emir Şekip Arslan 2005 İttihatçı Bir Arap Aydınının Anıları; Emir Şekip Arslan, (Ter.Halit Özkan), Klasik Yay., İstanbul.
- Erden 2003 Ali Fuad Erden, Birinci Dünya Savaşında Suriye Hatıraları, (Yay. Haz: Alpay Kabacalı), Türkiye İş Bankası Yay., İstanbul.
- Hale 2012 William Hale, Turkish Foreign Policy Since 17740, Routledge, London, New York.
- Heller 1976 Joseph Heller, “Sir Louis Mallet and the Ottoman empire: the road to war”. Middle Eastern Studies, 12(1), s. 3- 44.
- Kayalı 2000 Hasan Kayalı, Arabs and Young Turks. Ottomanism, Arabism and Islamism in the Ottoman Empire 1908-1918, University of California pres, Berkeley, Los Angeles, London.
- Kayalı 2021 Hasan Kayalı, Imperial Resilience The Great War’s End, Ottoman Longevity, and Incidental Nations, University of California Press, California.
- Kévorkian 2011 Raymond Kévorkian, The Armenian Genocide. A Complete History, I.B. Tauris, London 2011.
- Kutay 1964 Cemal Kutay, Üç Paşalar Kavgası, İstanbul.
- Lawrence 1991 T.E Lawrence, Bilgeliğin Yedi Sütunu, Bir Casusun Anıları, (Çev. Yusuf Kaplan), Rey Yay., İstanbul.
- Lewis 1961 Bernard Lewis, Emergence of Modern Turkey, Oxford University Press, London, Oxford, New York.
- Morgenthau 1919 Henry Morgenthau, Ambassador Mergenthau’s Story, Doubleday, Page&Company, New York.
- Naeh 2011 Yaron Ben Naeh, “The zionist struggle as reflected in the jewish press in İstanbul in the aftermath of the Young Turk revolution, 1908–18”, Late Ottoman Palestine. The Period of Young Turk Rule, Edited by Yuval Ben-Bassat and Eyal Ginio, I.B Tauris, London, New York 2011, ss. 241-257.
- Polat 2015 Ü. Gülsüm Polat, Osmanlı Devleti ve İngiltere Ekseninde I. Dünya Savaşı Yıllarında Mısır, ATAM Yay., Ankara.
- Polat 2019 Ü. Gülsüm Polat, Türk-Arap İlişkileri. Eski Eyaletler Yeni Komşulara Dönüşürken 1914-1923, Kronik Kitap, İstanbul.
- Polat 2021 Ü. Gülsüm Polat, I. Dünya Savaşı Yıllarında Kanal Harekâtları (Hazırlık-Harekât-Netice), Selenge Yay., İstanbul.
- Rogan 2008 Eugene Rogan, Araplar. Bir Halkın Tarihi, Pegasus, İstanbul.
- Rogan 2015 Eugene Rogan, The Fall of the Ottomans. The Great War in the Middle East, Basic Books, New York.
- Tamari 2011 Salim Tamari, Year of the locust: a soldier’s diary and the erasure of Palestine’s Ottoman past, University of California Press, London, England.
- Tauber 1993 Eliezer Tauber, The Arab Movements in World War I, Frank Cass, London.
- The Arab Bulletin 1986 Bulletin of the Arab Bureau in Cairo, 1916-1919, Vol. I, London
- The Times 1915 “A Turkish Ruler. Djemal Pasha and his rival. German Influence lost”, The Times, 7 Ağustos 1915.
- The Treatment of Armenians in the Ottoman Empire, Documents Presented to Viscount Grey of Fallodon 1916, Hodder and Stoughton, London, New York and Toronto.
- Theunissen 2016 Hans Theunissen, “War, Propaganda and Architecture: Cemal Pasha’s Restoration of Islamic Architecture in Damascus during World War I”, Jihad and Islam in World War I, (Edited by: Erik-Jan Zürcher), Leiden University Press, Leiden.
- Weber 1970 Frank Weber, Eagles on the Crescent: Germany, Austria and the Diplomacy of the Turkish Alliance, 1914-1918, Cornell University Press, Ithaca, New York, London.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Siyaset Bilimi (Diğer), Çağdaş Orta Doğu Tarihi, Çağdaş Dünya Tarihi (Diğer) |
| Bölüm | MAKALELER |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 1 Eylül 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 Cilt: 38 Sayı: 1 |